Fizika kafedrasi ergasyev Sh.,Saidov Q. S

O`lchashlar 
Okulyar aylantirilib, shkala va vizir (krest) chizigi fokuslanadi. Prizma 3 
ning silliqlangan yog`iga shisha cho`p bilan tekshirilayotgan suyuqlikdan 2-3 
tomchi tomiziladi, so`ngra yoritish prizmasi o`z joyiga quyiladi. Bunda 
tekshirilayotgan suyuqlik yoritish va o`lchash prizmalarining yoqlari oralig`ini 
butunlay to`ldirishi lozim. 

---

Okulyar biriktirilgan richagni burab, ko`rish maydonida yorug` va qorong`i 
maydonlar chegarasi hosil bo`lishiga erishiladi. Ajralish chegarasidagi rangdorlik 
kompensator tutgichini burash bilan bartaraf qilinadi. 
Ajralish chegarasi bilan okulyardagi vizir (krest) chiziqlarni ustma-ust 
tushirib, shkaladan shu xolatga mos keladigan sindirish ko`rsatkichining 'qiymati 
to`rtinchi raqamgacha aniqladi. 
yozib olinadi.Bunday ulchavshar 3-4 marta takrorlanadi. 
Har safar sindirish ko`rsatkichini aniqlagandan so`ng yopitish prizmasi 
chetga suriladi va o`lchash prizmasining silliklangan yog’iga bir necha tomchi 
distillangan suv tomizilib, prizma ehtiyotlik bilan yumshoq lattada artib olinadi. 
NAZORAT S AVOLL AR. 
1. GeometriK optikaning asosiy Qonunlarini ta`riflang. 
2. Refraktometrning ishlash printsipi qanday fizik hodisaga asoslangan? 
3. Yorug`likning prizmadagi yo`lini tushuntiring va formulasini keltirib 
chiqaring. 
4. Nima uchun prizmadan o`tgan oq yorug`lik turli ranglarga ajraladi? 
5. Refraktometr optik sxemasini tushuntiring. 
Adabiyotlar / 1, 2, 3,1C, 14 /. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8- ISH. POLYAROIDNING O`TKAZISH KOEFFITSIENTINI
ANIQLASH VA M ALYUS QONUNINI TEKSHIRISH. 
 
Ishning maqsadi: Yorug`likning qutblanishi hodisasini o`rganish.
Polyaroiddan yorug`lik o`tishi qay larajada Malyus
qonuniga bo`ysunishini tekshirish.. 

---

KIRISH 
Yorug`lik sektori tebranishlarining yo`nalishlari biror tarzda tartibga 
keltirilgan yorug`lik qutblangan yorug`lik deyiladi. Yorug`lik vektori faqat bitta 
tekislikda tebransa, yorug`lik yassi qutblangan yoqi chiziqli qutblangan yorug`lik 
deyiladi, tekislik esa tebranishlar tekisligi deb yuritiladi. 
Yassi qutblangan yorug`likni polyarizatorlar (qutblagichlar) deb ataladigan 
asboblar yordamida tabiiy yorug`likdan olish mumkin. Bu asboblar qutblagichning 
bosh tekisdigi deb ataladigan tekislikka parallel bo`lgan tebranishlarni to`la 
o`tkazib, unga perpendikulyar bo`lgan tebranishlarni to`la saqab qoladi. 
Polyarizatorlar sifatida,masalan, turmalin kristalidan maxsus kesib olingan 
plastinka ishlatilishi mumkin. 
Agar tabiiy yorug`lik nurlari dastasi ideal polyarizator orqali o`tayotgan 
bo`lsa, uning intensivligi ikki marta kamayadi va yorug`lik yassi qutblangan 
yorug`likka aylanib qoladi. 
Polyarizator boshlang`ich intensivligi I
0
bo`lgan yassi-qutblangan yorug`lik 
tushayotgan bo`lsa,u holda polyarizatordan o`tgan yorug`likning I intensivligi I
0
 
bilan quyi dagi ifoda orqali bog`langan bo`ladi: 

2
0
cos
I
I

(I) 
Bu munosabat Malyus qonuni deb ataladi. Bu ifodada

yorug`likning 
tebranishlar tekisligi bilan polyarizator bosh tekisligi orasidagi burchak. 
Real sharoitlarda polyarizatorga tushuvchi va undan o`tuvch Yassi-
qutblangan yorugl`lik intensivliklari I
0
hamda Ilar orasidagi bog`lanish biroz 
o`zgacharoq bo`ladi. Bunga sabab bo`lib birinchidan qat`iy ravishda yassi 
qutblangan yorug`likni hosil qilib bo`lmaslik hisoblansa, ikkinchidan polyarizator 
moddasida yorug`likning qisman yutiliib qolishi hisoblanadi. 
Ushbu ishda polyarizatordan o`tayotgan yassi-qutblangan yorug`lik 
intensivligining o`zgarishi tajribada o`rganish talab qilinadi. Yorug`likning
tebranishlar tekisligi bilan polyarizator bosh tekisligi orasidagi 

burchak 
o`zgartirilib, tajribada Malyus qonuni (1) tekshiriladi. 

---

Tekshiriladigan polyarizator sifatida bu ishda anizatrop moddalarning
Yupqa plyonkalari polyaroidlardan foydalaniladi. 
Yassi-qutblangan yorug`lik manbai sifatida esa optik kvant generatori (geliy 
- neon lazeri) xizmat qiladi. 
Polyaroiddan o`tayotgan yorug`lik intensivligining o`zgarishini ostsillograf 
bilan ulangan fotoelement yoritilganligining o`zgarishi orqali o`rganish mumkin.