Fizika kafedrasi ergasyev Sh.,Saidov Q. S

 
 
 
 
11-ISH. OPTIKAVIY PIROMETR YORDAMYDA STEFAN-
BOL`SMAN DOIMIYLIGINI ANIQLASH. 
Ishning maqsadi: optikaviy pirometr yordamida yuqori temperaturlarni o`lchash
va Stefan-Bol'sman doimiyligini aniqlash. 
KIRISH 
Moddalar qizdirilganda o`zlaridan nur chiqarish hodisasiga issiqlik 
nurlanishi deyiladi. Bu hodisa modda zarrachalarining issiqlik harakati tufayli 
sodir bo`lib modda temperaturasi T ga bog`liqdir. Temperaturaning o`zgarishi 
bilan nurlanish intensivligi va spektral tarkibi o`zgarib boradi. 
Issiqlik nurlanishining asosiy xarakteri shkalaridan biri energetik yorituvchilik R
t 
bo`lib, bu kattalik qizdirilgan jism birlik yuzasidan birlik vaqt ichida barcha 
yo`nalishlar bo`ylab nurlanayotgan elektromagnit energiyasi miqdori bilan
o`lchanadi: 
R
t 
=
=
(1) 
bu yerda W- nurlanish energiyasi, S - nurlanuvchi sirt yuzasi, N - nurlanish quvvati. 

---

Stefan-Bol’sman qonuniga asosan absolyut qora jism energetik yorituvchanligi RT 
shu jism absolyut temperaturasining to`rtinchi darajasiga to`g`ri proporsionaldir: 
R
T
=δT
4
(2) 
bu ifodada δ- Stefan-Bol’sman doimiyligi, T - absolyut temperatura. 
Qora bo`lmagan jismlar uchun esa qonun quyidagicha yoziladi: 
R
T
=a
T
δT
4
(3) 
Bunda a
T
- bir xil temperaturada real jism energetik yorituvchanligining absolyut 
qora jism energetik yorituvchanligiga nisbati hisoblanadi. Bu nisbat birdan kichik 
bog`liqlik grafigi keltirilgan va temperaturaga bog`liq. 1-rasmda volfram uchun a
T 
ning temperaturaga odatda tajribalarda qizdiriladigan jism sifatida cho`g`lanma 
lampaning volframdan yasalgan tolasidan foydadanish qulaylik tug`diradi. Bu 
holda S sirtli tolani qizdirishga sarf bo`ladigan quvvatning (tok quvvati - IU. ) 
qariyb barchasi o`rab turgan fazoga issiqlik nurlanishi sifatida uzatiladi.Boshqacha 
aytganda bu
Rasm 1. 

---

quvvat nurlanish quvvatiga teng bo`ladi shuning uchun (1) va (3) formulalarni 
e`tiborga olib quyidagi ifodani yozish mumkin:
Bu tenglama Stefan-Bol’sman doimiyligini tajribalarda aniqlashga imkon beradi; 
δ=
(5) 
(5) ga kiruvchi barcha kattaliklarni tajribada o`lchash mumkin. 
Kerakli asboblar: Optikaviy pirometr, cho`g`lanma lampa, 5 A ga mo`ljallangan 
vol'tmetr, reostat, avtotransformator, kalit.