«физика» кафедраси

Фотоабляция.  Моддалар фотоабляцияси (ёруғликдан парчаланиши)
УБ нурланиши-нинг қисқа импульслари таъсири остида юз беради. Одатдаги 
абляция интен-сивлигининг нурланиши энергия зичлигига боғлиқлигини 
кўриб чиқайлик ( чизма 2.1.2) .
 
 
2.1.2-чизма. Фотоабляцияда олиб ташланган қатлам қалинлигининг
тушаётган нурланиш энергия зичлигидан боғлиқлигининг сифатий 
характеристикаси. 

---

34 
Энергия зичлиги камроқ бўлганда (1-зона) да, лазер нурланиши фақат 
тўқималарни енгилгина исишига олиб келади. Ушбу ҳудудга йўналтирилган 
нурланиш энергия зичлиги ошиганда ўтиш зонасига яқинлашади. Унда лазер 
нурланишининг таъсири тўқималарни буғланию кетишига олиб келади. 
Ушбу эффект тўқиманинг узлуксиз лазер нурланиши абляцияси билан
таққосланади. Нурланиш энергиясининг зичлиги критик (чегара) қийматига 
ε
кр
эришилганда абляция чуқурлиги сезиларли даражада ошади, яъни 
тўқиманинг нурланган қисми дарҳол буғланади. Худди шу энергетик соҳани
абляция зонаси деб айтилади (зона II). Навбатдаги энергетик интервалда
тўйиниш юз беради, яъни энергия зичлигини ошириш билан қатламнинг 
қалинлиги ошмайди. Бу эса лазер нурланишининг барча энергияси абляция 
учун сарфланади. Тўйинишлик ишлов бериладиган материалсиртида юқори 
плазма ҳосил бўлишидан келиб чиқади. Плазма нурланишнинг бир қисмини 
ютади, яъни сиртни қалқон қилади. Абляциянинг асосий характеристикалари 
шундаки, абляция даражаси ва нурланиш энергиясининг интенсивлигини 
оширувчи абляцияя зичлиги (II соҳадаги эгри чизиқ). Ушбу параметрлар 
асосан қўлланилаётган лазер нурланишининг тўлқин узунлигида тўқима 
ютилиш кўрсаткичи билан аниқланади. Ушбу боғлиқликнинг табиати турли 
тўлқинлар учун бир хил бўлса-да, уларнинг сони қийматлари сезиларли 
даражада фарқ қилиши мумкин. Абляция механизми ўз ичига иссиқликдан 
йўқотиш билан бирга ёруғлик билан парчалашни ўз ичига олади, яъни 
тўқималар (hν квант энергияси катта бўлганда) молекулаларидаги
боғланишларини узилиши ва молекулалар алоҳида атомлар, ионлар ва 
электронлар фрагментларини шакллантириш билан боғлиқ бўлган 
ажратишни ўз ичига олади. Асосан, абляция чегарасининг тўқима нурланиш 
ютилиш кўрсатгичидан боғлиқлиги оддий феноменологик модел ёрдамида 
аниқланиши мумкин. Моделда қуйидаги фаразлар қилинади: 1) тўқимада 
нурланишнинг ютилиши экспоненциаль ютилиш қонунига мос келади, 2) 
тўқимадаги иссиқлик ҳодисалари эътиборга олмаслик даражасида кичик 
(чунки нурланишнинг таъсир вақти кичик), 3) абляция жараёни қачонким 

---

35 
бирлик ҳажмда йиғилган энергия Q, критик энергия Q 
кр 
зичлигидан катта 
бўлгандагина бошланади Критик энергия қиймати материал туридан боғлиқ 
ва тақрибан буғ ҳосил бўлиш иссиқлигига тенглашади. Шу моделни 
қараймиз (2.1.3 - чизма). Нурланиш энергиясининг зичлиги тўқимага кириб 
борган сари камайиши қуйидаги формула билан ифодаланиши мумкин
(2.1.4)
где ε
0
– металл сиртидаги энергия зичлиги (қайтган нур айрилиб 
ташланганда), 
𝜺
х 
- x чуқурликдаги энергия зичлиги, α – ютилиш кўрсатгичи 
(2.1.4 - чизмага қаранг). Нурланиш қувватининг ҳажмий зичлигини 
ҳисоблаймиз:
бу ерда, Е – нурланиш энергияси, V – нурланиш таъсирига учраган тўқима 
ҳажми,