Fizika-matematika

O ’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
“FIZIKA-MATEMATIKA” FAKULTETI
“HAYOTIY FAOLIYATI XAVFSIZLIGI” kafedrasi

“GIDRАVLIKА VА GIDRАVLIK MАSHINАLАR”


KURSI BO’YICHA AMALIY MASHG’ULOTLARNI
O’TKAZISHGA DOIR O’QUV-USLUBIY KO’RSATMA
.


FARG’ONA 2019 yil
Fanning ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus Ta’lim Vazirligi 201__ yil «____» ___________________dagi “_____”- sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Gidrаvlikа vа gidrаvlik mаshinаlаr” fan dasturi asosida tuzilgan.

Fanning ishchi o’quv dasturi Farg‘ona davlat universiteti Kengashining 201__ yil «____» ___________________dagi “_____”- sonli yig’ilish qarori bilan tasdiqlangan.

Tuzuvchi: Otajonov S
Xoshimov U


Taqrizchilar:
T.Axmedov - Farg’ona davlat universiteti “Hayotiy faoliyat xavfsizligi” kafedrasi dotsenti, fizika-matematika fanlari nomzodi.
M.Axmedov - Farg’ona davlat universiteti “Hayotiy faoliyat xavfsizligi” kafedrasi dotsenti, texnika fanlari nomzodi.
FarDU Fizika-matematika fakulteti dekani:

2019 yil «_____» ________________ K.Qodirov.

“Hayotiy faoliyat xavsizligi” kafedrasi mudiri:

2019 yil «_____» ________________V.Rasulov

2.1-masala

Berk idishga suv quyilgan va u pezometr bilan jihozlangan. Idishdagi suv sathiga tasir qilayotgan bosimni idishi berk bo’lgani sababli, tashqi bosim deb hisoblaymiz.
Idshga o’rnatilgan pezometr suv sathidan h=3.0m pastda n nuqtada joylashgan. Suv pezometrda qanday balandlikka ko’tarilishini aniqlang.
Yechish: Pezometrik balandlik.
= = fo’rmula bilan aniqlanadi.
= = =10 m suv uchun
= = =0.738 ml 738nm
Uning uchun ga asosan mutpak bosim (berk idish uchun)ni aniqlaymiz.

Pezometrik balandlik:
= = = 5.54m
2.2-masala
Ushbu rasmdagi A idishdan xavo siqilib chiqarilgan, yerdagi bosim
= =0.60 atmosfera

A idish nay orqali B idishdagi suv bilan tutashtirilgan. B idish ochiq, shuning uchun undahi suv sathiga atmosfera bosimi tasir qiladi. balandligini aniqlang.
Yechish: Haychada ko’tarilgan suvning balandligini aniqlaymiz.
= = = =4.0m
Bu yerda: = = =
2.3-masala
Suv bilan to’ldirilgan ochiq idish berilgan. A nuqtada (h chuqurlikda) manometr o’rnatilgan.

Agar shu A nuqtada manometr =0.40 kgk/ yoki 0.4atmosferani ko’rsatsa, suv sathi shu nuqtadan qancha h balandlikda bo’ladi.
Yechish: h= = =4.0m

2.4-masala

Vakuumetrli naychadagi simob n-n chizig’iga nisbatan = 0.30m balandlikka ko’tarishgan bo’lsa A silindirdagi porshen ostida hosil bo’lgan vakuumni aniqlaymiz.
Yechish: = 13.6* *0.3=4.08* Pa
2.5-masala
Paskal qonuning amalda qo’lanilishi.
Bir necha gidravlik press yordamida uning richagiga =200 H kuch bilan tasir etadi. Gidravlik press richagining katta elkasi a=1.0m; kichik elkasi b=0.10m; katta porshenining diametri D=250mm, kichik porshenining diametri d=25mm, foydali ish koyfisenti =0.80. Pressda siqilish kuchining qiymatini aniqlaymiz P2.
Yechish: = =1.6* H
Pressda siqilish kuchi richagining katta elkasiga qo’ylgan ishchi kuchiga nisbatan 800 marta ortiq ekan.
2.6-masala
Ochiq tutash idish ikki xil solishtirma og’irlika esa bo’lgan suyuqlik bilan to’ldirilgan. =7848H/ =11772H/ .

Bu tutash idishlardagi suyuqliklarning balandliklari bo’lsak, u idishlardagi suyuqlik sathlarining farqi ma’lum, =0.30m, u holda ushbu rasmda ko’rsatilgandek lar aniqlansin.
=0.90m =0.60m
Yechish:
2.7-masala
Trapessiya shaklidagi kanalning ko’ndalang kesimi bo’yicha suv sathining kengligi AD=B=4.0m, tubining eni BC=b=1.0m, kanaldagi suvning chuqurligi h=1.0m berilgan.
Shunga ko’ra, kanalning gidravlik radiusini aniqlang.
Yechish: Oqimning ko’ndalang kesimi maydoni
=
Kanalning xo’llangan perimetrining uzunligi
X=[AB]+[BC]+[CD]=1.8+1.0+1.8=4.6m
Bunda
AB=CD= ] = ] =1.8m
Gidravlik radius
R= = = 0.54m
2.8-masala
Doira shakldagi quvur berilgan, uning ichki diametri d=0.5m. Bu quvurda suyuqlik oqimining xarakati bosmni (napo’rli). Gidravlik radiusni toping.
Yechish: Doira shaklli quvrning ko’ndalang kesimining maydoni

Xo’llangan perimetrning uzunligi
X= =3.14*0.5= 1.57m
Gidravlik radius
R= = = 0.125m
2.9-masala
Kanaldagi oqimning ko’ndalang kesimi maydoni = 4.0 va oqimning o’rtacha tezligi v = 0.85m/s berilgan. Suyuqlikning xajmiy sarfini aniqlang.
Yechish:
Q = v* = 0.85*4.0 = 3.40 /s
2.10-masala
Po’lat quvurda suv sarfi Q= 0.25 /s, va uning ko’ndalang kesimining maydoni 0.60 bo’lsa, undagi oqimining o’rtacha tezligini aniqlang.
Yechish:
v = = = 0.42 m/s
2.11-masala
Ko’ndalang kesimi uzunligi bo’yicha o’zgaruvchan ( ikki xil diametrli ) naporli quvur berilgan.

Oqimning birinchi ko’ndalang kesimidagi diametri =20mm, ikkinchi ko’ndalang kesimidagi diametri =100mm, shu ikkinchi kesimidagi oqimning o’rtacha tezligi = 1.0m/s.
Yechish: Quvurning ikkala ko’ndalang kecimlarining maydoni:
; a) ni ga qo’ysak b)
ya’ni doiraviy quvur uchun ikkala kesimlardagi oqim tezliklarining hisbati quvurning o’sha kesimlaridagi diametrlarining kvadratlari nisbatlariga teskari proporsional.
b) tenglamadan quvurning birinchi ko’ndalang kesimidagi oqimning o’rtacha tezligi quydagicha

Yoki ularning o’rniga qiymatlarining qo’yib chiqsak

2.12-masala
Bernulli tenglamasiga doir masalalar:
Pezometrli suv o’lchagich ulangan quvurdan o’tayotgan suyuqlik sarfini aniqlang.

Pezometr ko’rsatkichlarining farqi .
Quvurning pezometr o’rnatilgan 1-1 va 2-2 ko’ndalang kesim maydonlarining nisbati =12.0 . Birinchi kesimdagi oqim ko’ndalang kesimining maydoni - va suyuqlik sarfi koeffisiyenti
Javob : Q = 0.0117
Suyuqlik sarfini hisoblaydigan fo’rmula
Q=
Bu yerda -suv sarfi koeffisiyenti, pezometrli suv o’lchagich uchun = 0.980-0.985 yoki 0.98 ga teng.
A – pezometrik suv o’lchagich koeffisiyenti.