Fiziologiya 2-semestr oraliq nazorat javoblari javob tahlaganlar: zaydullaev bayrambay davolash 204-guruh

 
154. Нафас олиш турларининг физиологияси 
Nafas - murakkab jarayonlar yig'indisi bo'lib, organizmni kislorod 
bilan ta’minlab karbonat angidridini chiqarishdan iborat.Barcha 
tirik mavjudotlar hayot faoliyati davomida energiya sarflab turadi. 
Energiya esa energiyaga boy moddalarning fermentativ 
parchalanishi natijasida hosil bo'ladi. Sarflangan energiya o'mini 
toidirib turish kerak. Bu esa murakkab jarayon, biologik 
oksidlanish hisobiga sodir bo'ladi va energiya ajralishi bilan 

---

kechadi. Oksidlanish jarayonida kislorod ishtirok etsa - aerob, 
kislorodsiz ketsa-anaerob nafas olish deb ataladi. Barcha 
umurtqali hayvonlar uchun xos holat aerob nafas olishdir. Bu 
jarayon hujayralar mitoxondriyalarida kechadi.Inson va o'pka 
tipida nafas oluvchi hayvonlarda nafas quyidagi jarayonlami o'z 
ichiga oladi: 1. Tashqi nafas (tashqi muhit bilan o'pka alveolalari 
orasida havo almashinuvi); 2.0'pkada gazlar almashinuvi (o'pka 
alveolalari bilan kichik qon aylanish doirasi o'rtasida gaz 
almashinuvi);3. Gazlaming qonda tashilishi; 4. qon bilan to'qima 
orasida gazlar almashinuvi; 5 To'qima nafasi (hujayra 
mitoxondriyalaridagi biologik oksidlanish). 
155.Нафас йўлларининг физиологияси,вазифаси, идора 
килиниши. Ламинар, турбулент нафас;
Burun bo‘shlig‘i, burun yo`llari, hiqildoq, kekirdak, bronxlar va 
bronxiolalar havo yo`llarini tashkil qiladi. Bu tuzilmalarda gazlar 
almashinuvi sodir bo`lmasa ham (shu sababdan ularni zararli 
bo‘shliq deyishadi), ular nafasda muhim vazifani bajaradi. Avvalo 
atmosfera havosi nafas yo`llari orqali alveolalarga yetib boradi va 
shu yoidan chiqib ketadi. Bundan tashqari, havo u yerdan 
o‘tayotganda changdan tozalanadi, iliydi va namlanadi.
Nafasga olingan havoning tozalanishi burun bo‘shlig‘idan 
boshlanadi. Shilliq pardani qoplagan shilimshiq kichik 
zarrachalarni, bakteriyalarni o‘ziga yopishtirib, tutib qoladi. Nafas 
yo`llarin qoplagan epitelial hujayralarning apikal yuzasida ritmik 
harakat qiluvchi kiprikchalar bor. Shularning harakati tufayli 
shilimshiq chang zarrachalari bilan halqum tomonga suriladi va 
tashqariga chiqarib tashlanadi.
Nafas yo`llariga havo bilan kirgan kattaroq zarrachalar ularni 
ta‘sirlab, yo‘tal yoki aksirish paydo qiladi. Odam aksirganda yoki 
yo‘talganda o‘pkadan katta bosimda chiqayotgan havo ularni 
tashqariga olib chiqadi.

---

Markaziy Osiyo shroitida, ayniqsa yoz oylarida atmosfera 
havosida suv miqdori juda oz, havo juda quruq bo`ladi. Bu 
sharoitda nafasga olingan havoning nafas yo`llaridan o‘tayotganda 
namlanishi muhim ahamiyatga ega. Havo nafas yollarining oxiriga 
(bronxiolalarga) yetguncha bug‘ga 100% to‘yinadi. Bu esa 
alveolalarning devorini qurib ketishdan saqlaydi.
Tashqi muhit harorati sovuq bo`lganda havo nafas yo`llaridan o‘tar 
ekan, ilishi mumkin. Nafas olish davomiyligi havoni 
alveolalargacha yetib borguncha tana haroratigacha ilitish uchun 
kifoya qiladi. Nafasdan chiqqan havoning harorati 370 C bo`ladi.
Hiqildoqda joylashgan tovush boylamlari nafas yo`llarini ikki 
qismga – yuqori va pastki nafas yo`llariga bo`ladi. Boylamlardan 
tepadagi yuqori nafas yo`llari (halqum, og‘iz va burun bo‘shliqlari) 
rezonator sifatida tovush chiqarishda muhim rol o‘ynaydi.
Hiqildoq va o‘pkadan chiqayotgan havo ta‘sirida tebranayotgan 
tovush boylamlari odamning nutq apparatini tashkil qiladi.
Kichik bronxlar va bronxiolalar devorida halqasimon silliq muskul 
qavati yaxshi rivojlangan. Bu muskul tolalar faoliyatini simpatik 
va parasimpatik nervlar boshqaradi. Parasimpatik nervlar 
qo‘zg‘alganda bronxlarning muskullari qisqarib, teshigi torayadi. 
Simpatik nervlar ta‘sirlanganda, bu muskullar bo‘shashadi va 
bronnxlar kengayadi.