«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим

Маттеучи тажрибаси

Muskulning tashqi yuzasi ichki qismiga nisbatan musbat zaryadli ekanligini va
potentsiallarning tinchlik holatiga xos bo'lgan bu farqi qoʻzg'alish paytida keskin kamayishini K.Matteuchi (1838) multiplikator yordamida birinchi marta koʻrsatib berdi. Matteuchi
«ikkilamchi qisqarish» degan tajribani o'tkazdi; qisqarayotgan muskulga ikkinchi muskul preparatining nervi tekizilsa, bu nerv- preparatning muskuli Matteuchi tajribasi shu bilan
izoxlanadiki, ham qisqaradi. qoʻzg'alish paytida muskulda ro'y beruvchi harakat potentsiallari
birinchi muskulga tegib turgan nervni qoʻzg'atadigan darajada kuchli bo'ladi, bu esa ikkinchi muskulning ham qisqarishiga sabab bo'ladi.

5. Мушакнинг якка қисқаришини курсатиш.

Mushakning qisqarish turlari. Mushak berilgan yakka ta'sirlarga mushak yakka qisqarishi bilan javob beradi. Yakka qisqarish uch davrda sodir bo'ladi(14-rasm): Qisqarishning latent davri,

Qisqarish davri.

Bo'shashish davri

. Latent davr mushak tolasi membranasining qoʻzg'alishi, tola ichidagi T-tizim bo'ylab harakat potentsialining tarqalishi, inozitol uch fosfatning hosil bo'lishi, hujayra ichida kaltsiy konsentrasiyasining oshishi, ko'ndalang ko'priklaring faollashishi uchun ketgan vaqt bilan ifodalanadi. Mushak qisqarishini miografik qayd qilishining oddiy usulida latent davri 0,02 sekundni tashkil giladi.

Qisqarish davri yoki taranglikning ortishi. Mushak tolalarining aniq qisqarishi kuzatilsa, bu holda izotonik qisqarish kuzatiladi. Bunda mushakning tarangliligi deyarli oʻzgarmaydi, faqat mushak tolalarining uzunligi o'zgaradi. Agar mushak tolasi ikki tomondan mahkamlanib unga ta'sir berilsa, u holda aniq qisqara olmaydi. Bunday qisqarishga izometrik qisqarish deb ataladi. Vaqt. 0,5 MS gar bu qisqarish turini to'laligicha tahli qilsak, qisqarish davomida mushak tolasining uzunligi haqiqatdan ham o'zgarmaydi, biroq, sarkomer o'lchami o'zgaradi, bu holat aktin va miozin oqsil iplarini bir-biriga nisbatan "sirpanib" kirishidan vujudga keladi. Bu holatda yuzaga ketgan taranglanish, tola ichida joylashgan elastik elementlarga uzatiladi. Elastik xususiyatni miozin iplarining ko'ndalang ko'prikchalari, aktin iplari, Z- plastinka, uzunasiga joylashgan sarkoplazmatik retikulum va mushak tolasining sarkolemmasi namoyon qiladi. Inson organizmida sof holdagi izotonik yoki izometrik qisqarishlar uchramaydi.

Taranglikning rivojlanishi mushak tolasining uzunligini qisqarishi bilan namoyon bo'ladi qisqarishning bunday turi - auksotonik + deyiladi.
Bo‘'shashish davri miofibrilladagi Ca+2 ionlarining konsentrasiyasi kamayganda, miozin boshchasi aktin filamentlaridan uziladi va natijada bo'shashish yuzaga keladi. Skelet mushakiningyakka qisqarish balandligi ta'sir kuchiga bog'liq. Bo'sag'a kuchi bilan ta'sir etilganda qisqarish arang seziladi, ta'sir kuchi orttirilganda qisqarish kuchayadi (submaksimal qisqarish), ma'lum balandlikka etgan ta'sir kuchi orttirilganiga qaramay, mushakning qisqarish balandligi o'zgarmay qolaveradi (maksimal qisqarish). Buning sababi shuki, mushak bir talay tolalardan tuzilgan. Mushak tolalarining har biri "bor yoki yo'q" qonuniga muvofiq reaksiya ko'rsatadi, ammo hamma tolalaring qo'zg'aluvchanligi bir xil bo'lmaganligi uchun kuchsiz ta'sirga ularing bir qismi qo'zg'aladi. Maksimal qo'zg'alishda esa mushakning hamma tolalari qisqaradi.

6.