«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим

Амалий кўникмалар

1. Nerv mushak preparatlarini tayyorlash.

NERV-MUSHAK PREPARATINING QO'ZG'ALUVCHANLIGINI ANIQLASH (VOSITALI VA VOSITASIZ TA'SIRLASh)

Mushakni qisqartirish uchun uni vositasiz yoki vositali yo'l bilan ta'sirlash mumkin. Agar turli ta'sirotlar bilan mushakning bevosita o'ziga ta'sir etiladigan bo'lsa, bunda muskul vositasiz ta'sirlangan bo'ladi. Bordiyu, muskulning o'zini ta'sirlamay, unga keladigan nervni ta'sirlab, nervdan to'la oladigan mushak ustiga tashlagan. Nerv mushakga tushgan paytda mushak qisqaradi. Galvani tirik mushak eletkr xarakatlantiruvchi kuch manbai bulish to'g'risidagi taxminini bayon qilgan. Bu xodisani tushintirish uchun Galvanining birinchi va ikkinchi navbat bilan bajaramiz.

2. 
   Galvaning birinch tajribasini quyish
   

Galvanining birinchi tajribasi

(1791-y).
Mashg'ulotga kerakli anjomlar
: bimetall pintset, asboblar yig'indisi, jomcha, universal
shtativ, doka salfetkalari, Ringer eritmasi, baqa.
Tajriba o'tkazish tartibi
. Baqaning oyoqlaridan 2 ta nerv - mushak preparati tayorlanib,
shtativga osiladi. Mis va temirdan yasalgan bimetall pintsetning mis va temir qismlariga umurtqa
pog'onasidan chiqayotgan qo'ymich nervi tolalariga tekkizilganda, baqa oyoq mushaklarining
qisqarishi kuzatiladi.
Tajribani rasmiylashtirishga doir ko'rsatmalar. Tajriba chizmasini keltiring, mushakning
qisqarish sababi to'g'risida xulosa chikaring.
Asrimizning boshida fiziologiya fani erishgan yutuqlardan elektrofiziologiya hodisalarini o‘rganish natijalari samarali bo`ldi. Sezgir galvanometrni kashf etilishi V.Eyntxoven va
A.F.Samoylovlarga yurakning elektr potensiallarini qayd qilish imkonini berdi. Elektr kuchaytirgichlar paydo bo`lishi
elektroensefalografiya va boshqa elektrofiziologik usullarning keng tarqalishiga olib keldi. Elektrofiziologiya bilan bir qatorda mediatorlar to‘g‘risidagi ta‘limot yuzaga kelib, rivojlandi.
Avstriyalik olim O.Lyovi, undan keyin U.Kennon, A.V.Kibyakov va boshqalar qo‘zg‘alishni nervdan muskulga, nervdan nervga o‘tishida maxsus kimyoviy vositachilar – mediatorlar zarurligini ko‘rsatdilar.
Mikroelektrodlar texnikasi va stereotaksik usulning rivojlanishi markaziy nerv tizimida qo‘zg‘alish va tormozlanishning tarqalishi, bosh miya po‘stlog‘i va po‘stloq osti tuzilmalarining o‘zaro munosabatlarini, hissiyot, intilish, uyqu, narkoz mexanizmlarini tekshirishda katta ahamiyatga ega bo`ldi. Shu usullar yordamida ko‘pgina nerv markazlarining miyada joylashishi va tuzilishi aniqlandi, to‘rsimon formatsiyaning bosh va orqa miyaga ta‘siri o‘rganildi, limbik tizimning ichki a‘zolar faofiyatini boshqarishdagi hissiyot v xatti-harakatlarining shakllanishidagi roli korsatiladi.

3. 
   Гальванининг иккинчи тажрибаси.
   

Galvani tajribalarini A.Volta 1792 yilda takrorladi va Galvani tasvirlagan hodisa «hayvon
elektri» emasligini, Galvani tajribasi baqaning orqa miyasida emas, balki turli metallar-mis va ruhdan hosil bo'lgan zanjir tok manbai ekanligini koʻrsatib berdi. Voltaning e'tirozlariga javoban, Galvani endi metallardan foydalanmay tajriba qildi. Baqaning orqa oyoq terisi shilib olinsa, so'ngra quymich nervining ildizlari orqa miyadan chiqqan joyga yaqin shu nerv qirqilsa va son bo'ylab boldirgacha ajratilsa, boldirning ochilgan muskullariga o'sha nerv tashlansa, bu muskullar qisqarishini kursatib berdi (Galvanining ikkinchi tajribasi). E.Dyubua- Reymon bu tajribani «nerv-muskul fiziologiyasining chin asosiy tajribasi» deb atadi.

4.