Flot a chalinar, aftidan, saroy ostidagi yergulalarda asla asozlar ishlamoeda edi

Zoyicha—goroskop. Munajjimlarning yulduz va jadvallarga sarab bashorat silishi.

noma shunday sirli iboralar bilan bitilgan ediki, uning mazmunini ilgab olish amrimazdl edi. Lekin sirli iboralar bilan bitilgan nomaning shayxulislom Burzdniddinga yullanishining Uzi, xususan unda ikki sha\zodaning nomi zikr ^ilinishi Mirzo Abdullatifning kunglidagi eski shubzdni yana bir bor ta’kidladi; dorus- saltanada unga zdrshi fitna bor!..
U Mirzo Abdulloni ya^inda kurgan edi. Lekin Mirzo Abu Said... Sha^zoda shayxulislom Burzdniddindan zdn- day zddiksirasa, zdysar taka-turkmanlar zdni aralashgan bu nobakor Mirzodan zdm shunday chuchib yurar edi... Mirzo Abdullatif uni uz kuzi bilan kurishga azm sildi. U devonbegi bilan yasovulboshini olib, Kuksaroy ostidagi zindonlarga, tugrirogi, zindonlarga olib boradigan zi­miston kambar yulakka tushdi. Zindonbegi boshlik; bir necha sipozdar, ^ullarida mash’al, tor va zdrongi yulakni yoritib oldinda borishardi. Mirzo Abdullatif a’zoyi badanini chulgab olgan mud^ish ^ursuvdan yuragi uvishib, mash’al ushlagan sipozdar orzdsidan zdsilib- sutsilib borarkan, bobosi ^urdirgan bu yer osti ungurga, ilon izi bulib ketgan bu cheksiz kambar lazdmga ^ayrat bilan tikilar, mash’al shu’lasida alla^anday kulagalar izgigan bu zimiston yulak yana zdm sovu^ros, vazdma- liros tuyular edi,
Abu Said Mirzo bu zimiston ungurning eng oxirida, so^ibsiron Amir Temur uzining eng yovuz ganimlarini sazdaydigan, eshigiga temir zdplangan tor ^ibsxonada sazdanardi. Mirzo Abdullatifni kurib, nechundir olaza- rak bulib dolgan zindonbegi, ^ullari dir-dir titrab, eshik sulfini uzo^ timirskiladi. Axiyri yasovulboshi uni itarib yuborib eshikni uzi ochdi va yonidagi si- pozding ^ulidagi mash’alni yulib olib, birinchi bulib ichkariga kirdi. Yasovulboshining orzdsidan Mirzo Abdul­latif kirdi, kirdi-yu, yuragi muzlab ketdi: ^ibsxona bum-bush, bir uchi devorga zd^ilgan uzun kishan yerda arzdnday eshilib yotardi!..
"Fitna! Taxtga Abu Said Mirzoni kutarmos azdida uyushtirilgan fitna!"
Boshi saraklay boshlagan Mirzo Abdullatif, kuzlari olayib, zindonbegiga zdradi. Zindonbegi guyo birov oyogiga bolta urganday, yerga "gure" etib yi^ildi-da, shazdodaning etiklarini ^uchdi.
—Valine’mat pushtipanozdm! Ulimdan xabarim bor, lekin bu yumushdan xabarim yu^!
—Ulimdan xabaring bulsa ulasen! Yo topasen, yo ulasen!— Mirzo Abdullatif etiklarini upib, yerda zomalab yotgan zindonbegini bir tepdi, bir tepdi-yu, xuddi telbalan- ganday, uning ustiga minib, ayovsiz savalay ketdi. Bir zumda ogiz-burni K,on-r_topa z^on bulgan zindonbegi z^ullari bilan yuzini, boshini tusishga urinib srda ilonday tulganar, z^on tuflab allanimalarni guldirar, yalinib- yolvorar edi. Lekin uning me^r-shaf^at surab z^ilgan iltijosi, ogzidan oodan laxta-laxta ^on Mirzo Abdul- latifning yuragida ra^m-shaf^at emas, bil’aks, z^azszu gazab uygotganday, tobora ^atti^ro^ savalar, kuzlari telbalarcha yonib, ayovsiz dupposlar, tepkilar edi. U zindonbegi z^ushidan ketib, jimib ^olgandagina tepki- lashdan tuxtab yon-veriga z^aradi. ^amma undan kuzini olib kochar, ^ammaning yuzida surz^uv aralash alla^anday ijirganish ifodasi bor edi... Nafasini arang rostlagan sha^zoda, bir yerda sulayib yotgan zindonbegiga, bir yonidagi maedzamlariga z;aradi-zo, uzini ^am valima bosib, shartta burilib, ^ibsxonadan chizuzi...
Salomxonaga ^aytgach, butun Kuksaroyni oyozda turgazdi. Xaeta yotgan amir Jondorni oldirib kelib, surova tutdi. Lekin bundan ne foyda? U endi Abu Said Mirzoning topilishiga inonmay k₍oldi. Dorussaltanada zimdan fitna uyushtirilayotganiga endi shub^a ^olmadi. Lekin bu fitnaning tepasida kimlar bor? Shayxulislom Bur^oniddinmi? Shayxulislom bulsa, unga z^aysi amir, k;aysi arkoni davlat, z^aysi arkoni ^arb z^ushilgan?.. O, koshkiydi, z^ozir sha^zoda bu mash’um fitnani ochea, uning tepasida turgan barcha ganimlarni tutsa? Lekin kimni tutadi? Shayxulislom Bur^ochiddinnimi? Evoz^! Uning z^uli amirlarga, bek va bekzodalarga yetsa yetadiki, shay- xulislomga yetmaydi! Amirlar esa... Shaytonni jilovlab minib, iblisi lainga yul kursatadigan bu sardoru sarkardalarning z^aysi birini ushlaydi? Mirzo Abdulla- tifning nazarida, endi butun Movarounna^rda z^yech bir kimsa solmadiki, unga inonib, unga suyanib bulsa! Uning nazarida, bu fitnaga aralashmagan bir kimsa yuzu z^amma, e^atto Balxdan uzi olib kelgan mulozimlari z^am unga z^arshi igvo boshlagan edi...
Mirzo Abdullatif tusatdan xayoliga bir fikr kelib, salomxonaning urtasida tuxtab z^oldi. Uning esiga otasi Mirzo Ulugbekning bir suzi tushdi. Otasi xuddi shu yerda, oltin kursining yonida turib:
"Bolam!—degan edi yolvorib.—Bu mash’um toju taxt,

bu bebazdz saltanat z^yech bir kimsaga vafo ^ilgan emas. Nainkim senga, ^atto jannatmakon bobong Amir Temur Kuragoniyga e^am vafo z^ilgan emas. Bu toju taxtni deb, k^atlu z^irtanga yuz tutmagil, zero toju taxt ila bevafo xotin orasida farz^ yukdur, bolam..."
"Nazdzt ul betavfik; shoz^ning iltijosi arsh-a’loga yetib bormish? Naz^ot uning kuz yoshlari inobatga utmish? Yuz^, yuz^! K,aydagi uylar keladi xayoliga. Dinu,l islomga ^ilich kutargan ul sho^i sharirning tilagi ijobat bulmas! Osiy bandangga uzing shafe bulgaysen, xalloz^i olam!"
Eshik o^ista ochilib ostonada saroybon kurindi. Eshik ochilganda chuchib, z^ilichining bandini ushlagan Mirzo Abdullatif, z^urzd^anini bildirmaslik uchun kukragini kerdi.
—Xush?
—Mavlono Ali K,ushchini keltirmishlar.
—Ayt, kirsin!
Mirzo Abdullatif z^ator la’l sadalgan kumush kama- rini tuzatib, taxtga borib utirdi. Uning yuragi nega- dir tez-tez ura boshlagan, z^ayajondan nafasi si^ilgan edi.
Saroybon z^ulti^lab olgan Ali K^ushchi xasga odamday xonaga bir-bir bosib kirib keldi-da, yana boyagiday devorga suyanib boshini egdi. U ta’zim z^ildimi yo z^olsizlikdan bosh egdimi, buni bilib bulmas edi. Ali K,ushchining oyogiga etik, egniga issik; z^ora movut chakmon, boshiga z^ora z^unduz telpak kiydirishgan, faz^at soz^ol- muylovi olinmagan, lekin usib ketgan sozdzl-muylovi uning sultan, rangpar chezdzasiga bulakcha bir salobat, z^andaydir maz^sbat baxsh etar edi. Mirzo Abdullatif saroybonga "chiz^aver" deb imo z^ildi-da, kungli allanechuk bulib, Ali ^ushchining oldiga bordi. Ovozi uzgarib:
—^alaysiz,—dedi,—z^olingiz durustmi, mavlono?
Ali ^ushchi kuzini bir ochib, z^ayta zomdi. Oldida kamoli ez^tirom bilan z^ul zdzvushtirib turgan Mirzo Abdullatifni kurib, yana boyagiday z^ayratga tushdi. "Bu kazzobga ne buldi? Nechuk bu xunxor salloz^ birdan insofga kelmish?"
—Olloga shukur,—dedi u oz^ista.
—Tamaddi z^ildingizmi, mavlono?
Ali K^ushchi bilinar-bilinmas bosh irgadi: "^ildzzm"...
—Bir sultum may ichasizmi?
Ali ^ushchi indamadi. U z^amon kuzini yumib turar, issi^ ^ammom va yaxshi taomdan keyin uning a’zoyi badani takom bushashgan, zir^irab ogrigan oyo^lari ^al- tirar, kuz oldini tuman bosib, xayoli chuvalib borar, agar shazzoda ijozat bersa, u ^ozir "shilk;" etib yi^ilar- di-yu, uysuga ketardi...
Mirzo Abdullatif tokchada turgan nafis muna^ash kuzachadan bir kosa sharob ^uyib kelib, Ali K,ushchiga tutdi.
—Bir sultum iching, mavlono! Baniyati shifo, 1^uvvat bulur.
"^a, shifo ^ilsa ajab emas!"—Ali K,ushchi dir-dir titragan kuliga sada^ni olib, bir kutarishda sipsarib yubordi. Mirzo Abdullatif uning k^lidan piyolani olib, tokchaga ^uydi, s^ng, indamay salomxonani bir necha marta aylanib chi!u1i. U sharob ta’sir ^ilishini kutib, bot-bot mavlonoga yer ostidan s^arab suyar edi. Dar^a^i^at, sal utmay, Ali ^ushchining rangpar yuziga ^izillik yugurdi, kuzlari cha^nab, ser^asham xonani kuzdan kechirdi. Mirzo Abdullatif chetrosdagi suyanchigi zar^allangan yumsho^ kursilardan birini uning oldiga surib ^uydi.
—Ultiring, mavlono!..
Ali K,ushchi ichida kulimsirab ^uydi. Xayolidan yana: "Galat! Bu tuban firibgarga ne buldi! Ra’yi ne buning?" degan fikr utdi. Sharob uning fikrini ravshanlashtirdi, oyogini, butun vujudini ^a^shatgan ogri^ni xiyol bosdi.
Mirzo Abdullatif uning oldida ^ul ^ovushtirib tuxtadi va yana boyagiday muloyim tovushda:
—Mavlonoi aziz!—dedi.—Kamina sizday donoi dav- ronni lutfan taklif silmo^dan bir tilagim bordur. Lekin bu tilagimni iz^or etmo^an avval bir narsani bilib ^uymogingizni suraymen... Sizni ^ibsga solmo^- sa farmon silganimda bu battollar sizni bunday siy- nos ostiga olur, deb uylamagan edim. Afv etgaysiz, mavlono!
"^a, uylamagan eding! E^timol ustodning or^asidan k;otil yullaganingda ^am ul vo^idi zamonning ^utlug boshini kesadilar deb uylamagandursen!.."
—Bukun ^olingizni kurib, kup pushaymon chekdim. Zindonbegini ^atti^ jazolab, 2^ibs ^ildirdim.. .Benu^son parvardigor, bandai gofilning guno^idin utgaysiz, mav­lono. ..
t