Flot a chalinar, aftidan, saroy ostidagi yergulalarda asla asozlar ishlamoeda edi

Ali Xushchi yelkasida kimningdir ^ulini sezib, bo­shini kutardi. Tepasida Miram Chalabiy turar, odamlar urinlaridan ^uzgalishgan edi.
Uf^ ul kan gulxanday lovillab yonar, olisdaga 1(orli toglar chizdyotgan oftob nurida kumush sochilganday yal- tillar, keksa zdyragochlar bilan uralgan eski zdbriston- ni ^ushlar nagmasi tutgan edi...
Ular zdbristondan chzdib, katta yulga yetganlarnda Miram Chalabiy bilan Mansur Koshiy tuxtadi.
—Ijozat etsangiz, biz shazdrga zdytamiz,—dedi Man­sur Koshiy.—Siz-chi, ustod?
—Men...—Ali Xushchi asosiga suyanib, munkayib keta- . yotgan ustaning ketidan tikildi.—Men ustaning yonida bulamen. Boshimizga ogir musibat tushganida shul kam- bagal kosiblar yordam ^ulini chuzgan edilar. Endi biz >;am bu cholni yolgiz ^oldirmaylik.
Koshiy "mazdul", degan ma’noda bosh irgadi.
—Bu tilagingiz ma^buldur, ustod. Inshoollo^, yurt tinchib kolur. Tinchib ^olsa kelib xabar olamiz...
Mansur Koshiy suzini tugatmagan zdm ediki, Miram Chalabiy: '
—Ustod!—dedi ^ayajonlanib. —Endi a^volimiz ne bu- ladi?.. Ne yumush ^ilamiz?
Ali K,ushchi Miramning suzlariga javob bermay, Urgut toglariga tikildi. Miram Chalabiyning nazarida, ustod "Ajdar gor"ni ^idirayotganday tuyulib, uzi ^am oftobda galati yaltillagan yuksak chuk^ilarga kuz tikdi... Ali K,ushchi chusur tin olib:
—Shu bukungacha ne ish ^ilgan bulsak, shu yumushni ^ilamiz, bolam!—dedi.—Ustod, jannatmakon Mirzo Ulugbek ^azratlari yo^an ilm shamini uchirmo^ guno^i azim bulur. Zero...—Ali K,ushchining ovozi tusatdan titrab ketdi-yu, bulakcha bir samimiyat kasb etdi.—Zero, ilm aeushning ganimlari bulmish mustabid sho^lar kelib keta berar, ammo bu maskan, bu za^matkash xal^ abadul- abad ^ayotdur. Shu yurt ^urmati, kelgusi avlodlar ^urmati, ustod boshlagan ulug ishni oxiriga yetkazmo^ darkor, chirogim.
Ali 1^ushchi Miram Chalabiyni ^ayajon bilan ^uchib, yelkasini »;o$ib k,uydi.
Ular ^ucho^lashib vidolashdilaru, ajrashdilar: Miram Chalabiy bilan Mansur Koshiy sha^ar tomon yul oldilar, Ali ^ushchi esa usta Temur Samarkand i yning or^asidan ketdi...
. * * *
Sakkiz yuz yetmish ikkinchi ^ijriy yilning kuz kunlaridan biri edi. Nonushtani Samarkandsa ^ilib yulga chis^an yuz tuyalik katta karvon peshinda Dorgomdan utib, bepoyon yalanglikka chi^ib oldi. Bir-biriga tutashib ketgan boglar, gavjum ^ishlo^tar ortda ^oldi, oldinda, to olis-olislardagi dovon toglarigacha tep-tekis dasht yastanib yotar, fa^at u yer-bu yerdagina yassi tepaliklar, yarim xaroba ku^na ^urgonlar, besh-olti uydangina iborat kichik-kichik ^ishlo^ar k^zga chalinar edi.
Karvonning boshida, buyinlariga oftobda yalt-yalt et­gan mis ^ungiro^lar osilgan nortuyalarning oldida t^rt nafar suvoriy ot uynatib borar, karvonning oxirida ^am turt nafar navkar kuzatib kelar edi. K,ariyb yarim farsa^ joyga chuzilgan bu katta karvon a^li orasida zarbof va kimxob tun kiygan savdogarlar, bola-cha^ala- rini soyabon aravalarga ut^azib, uzlari ot uynatib borayotgan kibor zadagonlar, eshak va xachir mingan fu^aro va ^atto boshlaridagi kulo>^larini tebratib, e^amdu sano u^ib piyoda ketayotgan darveshlar ^am bor edi. Karvonni kuzatib borayotgan bu olomon orasida boshlariga mudar- rislar kiadigan uchlik i^opa baxmal ta^ya kiyib, ustidan yengilgina. dastor uragan, egnilariga esa sora chakmon ustidan yengsiz o^ joma kiygan ikki kishi keskin ajralib turar, ulardan biri—yetmishlarga borib dolgan bulsa ^am, kurinishidan bardam, kalta sir^ilgan sorday oppok; soboli uziga xup yarashgan, nigo^i utkir, xushsurat bir chol, ikkinchisi elliklardan oshgan, lekin so^ol- muyloviga deyarli os tushmagan bir muysafid edi.
Saman otini bir me’yorda yurgalatib borayotgan ^otma, xush^omat chol ^oramagizdan kelgan shiddatli che^rasiga yarashgan ^alin ^oshlarini chimirib, dam or^aga, boglar ortida dolgan Samar^andga tikilar, dam ung ^uldagi Urgut toglariga ^adalib-sadalib i^apap, u bir nimadan bezovtalanayotganga uxshar, chu^ur botgan uychan kuzlarida ^am teran bir ^aygu, \am alla^anday taraddud sezilib turardi...
Karvon oldindagi yassi sirga chi^ib, olisda "K^aroschi tepa” degan sishlo^ kurinishi bilan chol otining boshini ch'apga burib, katta yuldan uzo^lasha boshladi. Uning or^asidan yonidagi sherigi ^am otining boshini burdi. Lekin ular yuldan uzo^ashmagan $am edilarki, otlis navkarlardan biri or^alaridan suvib yetdi.
—Mavlono Ali 1^ushchi? K,ayga yul oldingiz?
Oldinda borayotgan o^ so^olli xush^omat chol ugirilib k,aradi. Uning kuzlari sisilib, lablariga iste^zoli tabassum yugurdi:
—^ur^mang! K^ochmo^ niyatim yuedur! Zero, bu yurtdan ketmo^ni uz.idrokim bilan ixtiyor etganmen.
Yasovul xijolat chekkanday tomo^ ^irib:
—Karvondan ^olib ketasiz, deb ^urk;amen, mavlono,— dedi.
—Karvon ’’^aro^chi tepa"da tunaydimi?
—Balli!
—Bir ra’kat namoz u^ib, kuvib yetamen.
Yasovul istar-istamas otining boshini burib, katta yulda uzo^lashib borayotgan karvonni ^uvib ketdi.
Ali Kushchi kaftini soshlarining ustiga tutib, Urgut toglariga uzo^ tikilib turdi, sung, dardli xursinib otdan tusharkan:
—Mavlono Koshiy!—dedi yonidagi sherigiga yuzlanib.— Miram Chalabiy shu yerga kelur. Uning yuliki poylab tursangiz. Kamina $ozir ^aytamen... .
Ali ^ushchi otining jilovini Mansur Koshiyga ush- latdi-da, uzi ^ir yonbagridagi shuvo^zorga ^arab ketdi...
"Ey darig! Xuddi usha joy. Usha pas^amlik!"
^a, ushanda $am xuddi mana shunday kun botay-botay deb turgan kechki payt edi. Kech kuz bulsa ^am, osmon begubor, kun ili^ edi... U ma^alda ra^matli K^alandar \arno^iy ^am ^ayot edi. Ular oldin sipo\lardan ^adiksirab pastga, pistirmaga ^ochgan, keyin esa, ustodni tanib, otlarining boshini or^aga burgan edilar, ustod ^am—pokiza ru^i gulshani ba^oda¹ masrur bulgay!—ustod \am ularni tanib, ot choptirib kelgan edi. Ular xuddi mana shu shuvo^zorda uzo^ ^ucho^ashib turgan, ustod, kuzida sal^a-^alsa yosh, unga sunggi vasiyatlarini aytgan, sunggi tilaklarini suzlab, vidolashgan edi. Ertasiga esa, mash’um xabar dorussaltanani, nainki dorussaltanani, butkul Movarounna^rni zir titratgan edi.
Evo^! U zamonlarga salkam yigirma yil b^libdi! Bu orada sancha suvlar o^ib ketdi. Ne-ne ^odisalar yuz berdi, ne-ns odamlar olamdan utdi. Ammo bu yer, bu osmon, >;arir tuman bilan uralgan bu yuksak toglar... ushanda sanday bulsa shunday turibdi. Guyo yigirma yil emas, yigirma kun >;am utmaganday, ustodning ma^zun che^rasi, gam tuda uychan nigo^i ^amon kuz oldidan ketmaydi. Bir zum kuzini yumsa uning bosi^, mungli ovozini eshitgan- day buladi... Ushanda, bundan yigirma yil mu^addam, ustod mana shu pas^amlikda turib, Ali (^ushchi bilan sungbor vidolashganida, bu elga saytmo^, bu yurt, bu maskanni kurmo^ nasib buladimi, yu^mi, deb gam chekkan, bu uy, bu tashvishdan kungli vayron edi. Mana endi uning uzi ^am shu uy, shu gam bilan banddur. Samar^and- dan ketmoeda a>;d ^ilgandan beri, bu gam tunu kun xayolidan kutarilmay, yuraginy ^on ^iladi. Lekin ne chora? U sutlug zot olamdan utgach, Movarounna^r osmo­nini chulgagan zulmat bulutlari tar^armikin, degan umidda yigirma yil utdi. Yigirma yil zulmat ichida yashab bulsa ^am, ustodning vasiyatlarini ruyobga chi^ar- mo^a urindi. Bid’at va xurofot maddo>^laridan yashirib, ustodning kitoblariga shar^lar bitdi, ilmi riyoziyot va ilmi falakiyot bobida risolalar yezdi, ^issasi, ustod yo^an ilm shamini uchirmaslikka urindi... Go^ Abusaid Mirzo, goe^ ^azrat Nizomiddin Xomush xufiyalar yuborib,
—I