Flot a chalinar, aftidan, saroy ostidagi yergulalarda asla asozlar ishlamoeda edi

Ali K^ushchi yana nima deyishini bilmay:
—Inshoollox, shunday bulsin,—deb zdgydi.
—Bunga shub^a ^ilmagaysiz, mavlono. Mana, kamina ul tojdori musulmononinga bir mad^ bitdim, tilasangiz u^ib be ramen, mavlono! —Miryusuf Xilvatiy shunday deb, ^uynidan zar matoga uralgan kaftdekkina bir kitobchani oldi-da, Ali ^ushchining roziligini olmasda- no^ tomo^ ^irib utsiy ketdi:
Bobongiz fats etib shuxrat sozondi jumla dunsni, Bu olam k^riagay emdi, aningdek zoti a’loni.
—Shoir Xilvatiy!
—Labbay?—Miryusuf Xilvatiy il^om bilan porlagan kuzlarini kitobdan uzib, Ali K,ushchiga ^aradi.
—Kamina bu she’ringizni kup eshitganmen. Borakallo sizga!
Ali ^ushchi ogzi ochilganicha angrayib dolgan Miryusuf Xilvatiyni kuchaning urtasida ^oldirib, yulida davom etdi. U bir-bir bosib, shoirdan uzoslashib borarkan, dard bilan bosh tebratib:
—O, xom sut emgan bandalar!—deb k,uydi.
Shafa^ schitan, sha^ar uzra mayin ^orongilik ^anot yozmo^da edi.
Ali K^ushchi Salo^iddin zargar yashaydigan guzarga yetib borganida ^ammayos ^orongilikka chumgan edi, lekin... ajabo: ^amisha yopi^ turadigan kush tava^ali temir darvoza lang ochi^ edi! Darvozadan kirgan joyda, odatda ^orovullar utiradngan ^orongi bostirmada ^yech kim kurinmas, lekin urdaday doklada fonuslar yonar, al- lakanday jom va sumgon kutargan ayollar ikki me^mokxona orasida u yo^an-bu yo^sa yugurib yurishardi.
"Bularga ne buldi? Mavlono omonmi?"
^ovliga kirgan joyda xayron bulib tuxtagan Ali ^ushchi ruparadagi katta me^monxonadan chi^an mushtdek- kina cholni k^rib, unga tomon yurdi, yurdi-yu, beixtiyor yana tuxtadi: ikki bukilib, mushtdekkina bulib dolgan bu chol... Xoja Salo^iddin zargar edi!..
^ovlidagi fonuslar va darchalardan tushgan kuk, sari^, ^izkish shu’lada uning kuzlari telbalarcha yonar, soboli selkillab, boshi sarak-sarak kilardi... Ali K^ushchini kurgan zargar unga ^arab talpindi, keyin kuz yoshi aralash:
—Uglim... Alouddin!—dedi-da, me^monxonayaing mar- mar ziyaasiga utirib j^oldi.
Ali Kushchi cholning yoniga borib chukkaladi.
—Mavlono esonmi, buzrukvor?
Zargar boshini saraklatib, me^monxonaga ishora ^ildi, yiglamsirab:
—Madad bergaysiz, mavlono!—dedi.—Tabib! Tabib bor!
Cholning suzini mavlononing ^oli ogir, unga tabib keldi, degan ma’noda tushungan Ali {^ushchi, ichkariga shoshildi. Da\lizda mis idishlar, chil-chil singan kosa- lar, tukilgan ov^atlar sochilib yotar, Pavoni allasanday ^ulansa \id tutgan edi. Ali K^ushchi tabib bilan oli- shayotgan telba mavlononi kurishdan chuchiganday, dazushzda juratsiznnna tuxtab, nafasini rostladi-da, eshikni sekin ochdi...
Charogon me^monxonaning turida, kuzlari bejo bir kampir sochlari tuzgigan be^ush bir malakni ^ucho^lab utirar, uning yoniga boshiga uchlik os ^alpok,, egniga yaktak kiygan ^otma bir odam tiz chukkan edi. Eshik ochilganda boshiga uchlik ok, ^alpok; kiygan odam yalt etib saradi, sung, be^ush malakni ^uchok^taganicha ^otib dolgan kampirga bir nima dedi-da, Urnidan turdi. Shu za^otiyo^ kampirning faryodi uyni zir titratdi... Eshikdan ^okrgnib-surinib Salo^iddin zargar kirdi va uydan chi^ayotgan tabibga tu^nashib yi^ilib tushdi. Tabib uni urnidan turgizmo^chi bulgan edi, chol uning ^ulini siltab tashlab, uksib yiglaganicha uzini murda ustiga tashladi:
—Bustonimning guli! Ochilmay suyagan guncham! Sen ulgukcha men ulsam bulmasmu? K,ari ^uyday ma’ratib, 1$ari buvangni kimga tashlab ketmishsen, ^uzichogim?.. Inongan farzandim sen eding! Endi bu davlat, bu xonumonim kimga krlur, oltinim? Kimga?..
Mushtdekkina bulib dolgan zargarning gudaklarcha far- yodi Ali K,ushchini titratib yubordi. Kuzida gilt-gilt yosh, u devorga suyanganicha garangsib turardi. Ayni za- monda, enaganing yulida jonsiz yotgan Xurshida bonu ni tanigan z^amono^, xayolidan: "^alandar X^aRⁿ°^ⁱy ^ayda?— degan fikr utdi.—Unga ne buldi? Na^ot u bechora ^am?.. Yu^! Iu$! U bechorz darveshni uzing asragaysen, parvar- digor..
Me^monxomaga faryod solib bir iypy^ xotin-xalaj kirib keldi. ^ammayo^ii ^iy-chuv, yigi tutib ketdi. Ali K,ushchi peshanasini muigglab yiglayotgan zargarga tasalli berishini ^am, chi^ib ketishini x^am bilmay xamon gangib turgan edi, kimdir sekin xulidan ushladi.
—Sizni birov yu^lab keldi, mavlono...
—K^aydan keldi?
—faydam. Madrasa talabasiga uxshaydur...
Ali Kushchi yuragiga urmalagan sovux shubxadan badani jimirlab, me^monxonadan chixa boshlagan edi, Xurshida bonuning tepasida yiglab utirgan kampir:
—Uglim Ali K,ushchi!—deb unga ^arab talpindi. Kam- pirning ovozi shunday alam bilan yangradiki, uyni tutgan Xiy-chuv bir zum tindi. Ali ^ushchi eshikni ochganicha busagada tuxtadi.
—Uglim Ali ^ushchi!.. Kuzimning nuri... nuridiydam, nabiram, jon berayotib tavallo ^ilgan edi...—kampir gapirolmay yuzini shapatilaganicha uvvos tortdi. ^amma, Xatto Salo^iddin zargarning uzi x^am yigidan tuxtab, unga tikilib ^oldi.
—Nabiram ne degan edi? Tilagi ne edi uning? Suzla, kampir!—dedi Salo^iddin zargar, ovozi ^altirab. Kam­pir yengining uchi bilan kuzini artib:
—Nuridiydam, nabiram,—dedi uksib,—musofir shoir ^alandar bilan gurimiz bir bulsin degan edi...
"Musofir shoir ^alandar bilan gurimiz bir bulsin?!
Yo rabbiy, bu kampir ne deydi?..”
Busagada garangsib turgan Ali ^ushchining xayolini Saloxiddin zargarning:
—Shoir, ^alandar?!—degan xitobi buldi. ^ozirgina peshanasini mushtlab, gudaklarday nala chekib yotgan chol urnidan turib ketgan, kuzlari cha^nab aylanasiga xarar, lekin, chamasi, x^ech kimni kurmas edi.
—Bu suzni ^aydan topding, kampir?! Men kim, Xoja Saloxiddin zargar, bustonimning guli, yolgiz nabiram, kuzimning nuri, suyukli nabiramni ushal gado bilan bir yerga kumamenmi? Ne deb aljiraysen, kampir?
—^uzichogim,—dedi kampir yiglab.—^uzichogimning iltijosi...
—Bas! Yolgiz nabiramning boshiga yetgan ushal gado! >^am uzining boshiga yetdi ul betavfix, x^am gulimning!
Zargar gapini tugatmagan x^{am eai}> kishanlarning sharaxlashi eshitilib, eshikda... mavlono Muxiddin ku­rindi.
Egnidagi bu? kuylagining yoxasi kindigigacha yirtil- gan, x°ksuyak badani dir-dir titragan, soxol-muyloadariga tupuk sachragan mavlono Muxiddin eshikda tuxtab:
—Tuy?—deda boshini galata likillatib.—Bu xonadon- da tuy buladiru, fatsirni taklif silmaydur!
Mavlono Mutsiddin mudsish ishshaynb bir Ali !^ushchiga, bir joy-joylarida sotib solgan ayollarga sarada. Sung, turda sochlari tuzgib yotgan bonuga kuzi tushdi, tushda-yu, chusur botgan bsjo kuzlarida iimadir yars etda. Yars etganda tuluk sachragan yuzidagi mudsish ifoda sarosima bilan, sarosima iztirob bilan almashda. U yana bir Ali 1^ushchiga, bir tirik murdaday karaxt bulib solgan otasiga sarada, keyin ovozining boricha:
—1^izim’--deb chirsirdi. Bu chinsiris, guyo sossuyak badanni teshib chissan bu nido shiftdagi oltin sandil, besisob tokchalarga terilgan sisobsiz zeb-ziynat va oltin barkashlarni yangratib yuborda.
—^izim! Yolgizim!—Mavlono Mutsiddin zanjirband sullarini yozganicha oldinga talpindi, lekin oyoslari chalinib ketib, busagada gursillab yikildi-yu, us tekkai sushday pitirlab soldi. ⁴⁵
Mavlonoga intilgan Ali K,ushchi eshikdan yugurishib kirgan bir necha kishini kurdi-da, yuragi zirsirab, uzini tashsariga oldi. U sovliga chitsishi bilan kimdir yoniga yugurib keldi.
—Ustod!..