Fuqarolik jamiyati qurilishida qonun ustuvorligi tamoyilining

9 – MAVZU: FUQARO ERKINLIGI, XUQUQ VA MANFAATLARI

USTIVORLIGINI TA’MINLASH.

REJA:

1.

FUQARO ERKINLIGI VA FAOLLIGINING TURLICHA TALQINLARI.

2.

INSON FAOLLIGINING ASOSIY MEZONLARI: HOZIRGI DAVRDA INSON,

JAMIYAT VA DAVLATLAR O’ZARO MUNOSABATLARI.

3.

FUQAROLAR IJTIMOIY-SIYOSIY FAOLLIGI OSHIRISH ERKIN VA

FAROVON HAYOTNI BARPO ETISHNING ZARURIY SHARTI.

1. Fuqaro erkinligi va faolligining turlicha talqinlari.

Tarixiy taraqqiyotda fuqaro erkinligi va faolligining turlicha talqinlari (Farobiy va

Navoiy fozil jamoa va komil inson to’g’risida).

Bugungi kunda” fuqaro”  “ fuqarolik “,  “fuqarolik jamiyati”,  “ fuqarolik mashuliyati”,  “

fuqaro xuquqlari va erkinliklari”, tushunchalar demokratik rivojlanishning zaruriy shartlaridan

biriga aylanmoqda . Fuqarolik tushunchasi jamiyatning xozirgi davr demokratik xuquqiy davlvt

tamon rivojlvnishida katta yo’lni bosib o’tdi. U jamiyatning demokratik rivojlanishida qulga

kiritilgan ulkan yutuqdir. Fuqarolik tushunchasi qadimgi Yunoniston va Rimda mavjud bo’lsada,

u asosan feodalizm inqiroziga uchrab jamiyatdagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayot,

demokratiya va bozor munosabatlari zaminiga o’ta boshlaganda “ shaharli” degan hozirgi

shaklda yuzaga kelgan. Mustaqillik tufayli “grajdanlik” so’zi o’rniga” fuqarolik” atamasi kirib

---

31

keldi

7

.  “Fuqarolik erkinligi” tushunchasi ham politologik, ham xuquqshunolik fanlarining

umumiy kategoriyalari sifatida o’rganiladi. Demokratiya inson erkinligini qonunlar orqali

kafolatlaydi. Insoniyat borliqni va ijtimoiy hayotda erkinlikni ifodalashning xuquqdan tashqari

boshqa biron bir shaklini xozirgacha kashf etmagan.

Insonning

muhim

xususiyatlaridan

biri - uning ijtimoiy mavjudot ekanligidir. Inson

o’zining ehtiyojlarini qondirish maqsadlarida o’zi kabi insonlar bilan birlashishga intiladi.

Insonning ijtimoiylashuvi sunhiy xarakter kasb etib, u shaxs sifatida boshqa insonlar o’rtasidagi

muhitdagina shakllana oladi. Agar u insoniy munosabatlardan holi bo’lsa, o’zidagi yovuzlik

yoki hayvoniy tabiatidan xalos

bo’la olmaydi. Insondagi jamiyatga uyushishga intilishning

tabiiy tarzda kechishini Abu Nasr Forobiy quyidagicha ifodalaydi:  «Har bir inson o’z tabiati

bilan shunday

tuzilganki, u yashash va oliy darajadagi  yetuklikka erishmoq uchun ko’p

narsalarga muhtoj bo’ladi. U bir o’zi bunday narsalarni qo’lga kirita olmaydi, ularga ega bo’lish

uchun insonlar jamoasiga ehtiyoj tug’iladi... SHu sababli yashash

uchun

zarur

bo’lgan,

kishilarni bir-birlariga yetkazib beruvchi va o’zaro yordamlashuvi orqaligina odam o’z tabiati

bo’yicha intilgan  yetuklikka erishuvi mumkin. Bunday jamoa ahzolarining faoliyati bir butun

holda ularning har biriga yashash va yetuklikka erishuv uchun zarur bo’lgan narsalarni yetkazib

beradi. SHuning uchun inson shaxslari ko’paydilar va  yerning aholi yashaydigan qismiga

o’rnashdilar, natijada inson jamoasi vujudga keldi»

8

.

Forobiy jamoani katta - kichikligiga qarab uch turga bo’ladi:

1)

Buyuk jamoa – dunyodagi barcha xalqlarning birlashuvi.

2)

O’rta jamoa – bir xalq yoki millatni birlashtiruvchi jamoa.

3) Kichik jamoa – alohida bir shahar davlatini birlashtiruvchi jamoa.