G. A. Dushanova, N. A. Yunusova, S. A. Xalilova genetikadan masalalar yechish usullari

b- Yungi qisqa
Normal uzunlik normal uzunlik

P ♀Bb x ♂Bb

(geterozigotali) (geterozigotali)

Bunda gametalar olinadi. Izoh gametalar nisbati


YECHISH:

Genotip: ♀Bb x ♂Bb

Gametalar: B b B b

	B	b
B	BB Yungi uzun Dominant gomozigota	Bb Yungi uzun Dominant geterozigota
b	Bb Yungi uzun Dominant geterozigota	bb Yungi qisqa Resessiv gomozigota

IZOH: Fenotip bo`yicha ajralish 3:1 nisbatta. Ya`ni 3 ta normal uzunlikda va 1 ta qisqa uzunlikdagi yungli quyonlar paydo bo`ladi.

2) dastlab chatishtirilayotgan ota-ona formalar yoziladi:

BERILGAN:

Normal uzunlik qisqa uzunlik

P ♀BB x ♂bb

(gomozigotali) (gomozigotali)

Bunda gametalar olinadi. Izoh gametalar nisbati

YECHISH:

Genotip: ♀BB x ♂bb

Gametalar: B b

F₁ Bb

IZOH: Fenotip bo`yicha ajralish kuzatilmaydi. Ya`ni barchasi normal uzunlikda yungli quyonlar paydo bo`ladi.

3) dastlab chatishtirilayotgan ota-ona formalar yoziladi:

BERILGAN:

Normal uzunlik normal uzunlik

P ♀Bb x ♂BB

(geterozigotali) (gomozigotali)

Bunda gametalar olinadi. Izoh gametalar nisbati
YECHISH:

Genotip: ♀Bb x ♂BB

Gametalar: B b B

F₁

	B	b
B	BB Yungi uzun	Bb Yungi qisqa

IZOH: Fenotip bo`yicha ajralish 1:1 nisbatta. Ya`ni 1ta normal uzunlikdagi va 1 ta qisqa uzunlikdagi yungli quyonlar paydo bo`ladi.
3-MASALA.Pomidor mevasining qizil ranggi (A), sariq ranggi (a) bilan ifodalanadi. Geterozigotali qizil rangli pomidorlar o`zaro chatishtirilganda necha foiz qizil va sariq rangli pomidorlar hosil bo`ladi?

1) dastlab chatishtirilayotgan ota-ona formalar yoziladi:

BERILGAN:

A- qizil ranga

a- sariq rang
Qizil rangli Qizil rangli

P ♀Aa x ♂Aa

(geterozigotali) (geterozigotali)

2) Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

YECHISH:

Genotip: ♀Aa x ♂Aa

Gametalar: A a A a

Olingan gametalar Pennit katagiga joylashtiriladi.

P	A	a
A	AA Qizil rang Dominant gomozigota	Aa Qizil rang Dominant geterozigota
a	Aa Qizil rang Dominant geterozigota	aa Sariq rang Resessiv gomozigota

IZOH: Genotip bo`yicha 1:2:1 ya`ni 1ta AA, 2ta Aa va 1 ta aa organizmlar. Fenotip bo`yicha 3:1 nisbatta ya`ni 3 ta qizil rangli va 1ta sariq rangli pomidorlar hosil bo`ladi.

Xulosa: Geterozigotali (Aa) qizil rangli pomidorlar o`zaro chatishtirilganda ¾ qismi qizil, ¼ qismi sariq ya`ni 75% qizil rangli pomidorlar, 25% sariq rangli pomidorlar vujudga keladi.
4-MASALA. Odamlarda qo`y ko`zlilik dominant belgi (A), ko`k ko`zlilik esa ressesiv belgi bo`lib (a) bilan belgilanadi. Quyidagi genotipli ota-onalar nikohidan qanday ko`zli farzandlar tug`iladi?

1. AA x aa
   

2. Aa x aa
   

a)Birinchi nikohlangan qizning yoki o`g`ilning biri gomozigotali (AA) ikkinchisi gomozigotali (aa) genotipga ega bo`lsa, qanday natijaga erishish mumkin.

BERILGAN:

A -qo`y ko`z

a - ko`k ko`z

Qo`y ko`z Ko`k ko`z

P ♀AA x ♂aa

(gomozigotali) (gomozigotali)

YECHISH:

Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

Genotip: ♀AA x ♂aa

Gametalar: A a

F₁ Aa

IZOH: Tug`iladigan farzandlarning barchasi 100% qo`y ko`z tug`iladi.

1. Birinchi nikohlangan qizning yoki o`g`ilning biri geterozigotali (Aa) ikkinchisi gomozigotali (aa) genotipga ega bo`lsa, qanday natijaga erishish mumkin.

   
   

BERILGAN:

Qo`y ko`z ko`k ko`z

P ♀Aa x ♂aa

(geterozigotali) (gomozigotali)

Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.
YECHISH:

Genotip: ♀Aa x ♂aa

Gametalar: A a a
F₁

P	AA
A	AA Qo`y ko`z Dominant gomozigota
a	Aa Qo`y ko`z Dominant geterozigota

IZOH: Tug`iladigan farzandlarning barchasi 100% qo`y ko`z tug`iladi. Genotip va fenotip bo`yicha ham 50% qo`y ko`z va 50% ko`k ko`z farzandlar dunyoga keladi.
5-MASALA.Drozofila meva pashshasida normal qanot dominant, egilgan qanot retsessiv gen ta`sirida rivojlanadi. Naslda 3:1 yoki 1:1 nisbat olish uchun qanday genotipli pashshalari o`zaro chatishtirilsa, qanday avlod olinadi.
A) BERILGAN:

Normal qanot Normal qanot

P ♀Aa x ♂Aa

(geterozigotali) (geterozigotali)

YECHISH:

1) Quyidagicha gameta olinadi.

Genotip: ♀Aa x ♂Aa

Gametalar: A a A a
IZOH:Bunda gametalar nisbari ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ A a va ♂ A a

2) Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

P	A	a
A	AA Normal qanot Dominant gomozigota	Aa Normal qanot Dominant geterozigota
a	Aa Normal qanot Dominant geterozigota	aa Egilgan qanot Resessiv gomozigota

Genotip: 1AA: 2Aa : 1 aa

Fenotip : 3:1 3 tasi - normal qanot ; 1tasi- egilgan qanot

B) BERILGAN:

Normal qanot Egilgan qanot

♀ Aa x ♂ aa

( geterozigota) (gomozigota)

Bunda ham dastab gameta olinadi.
YECHISH:

Genotip: ♀ Aa x ♂ aa

Gameta: A a a
IZOH: Bunda gametalar nisbati 2 (A) (a) : 1 (a)

Olingan gametalar Pinnet katakchasiga joylashtiriladi va genotip, fenotip bo`yicha ajralib nisbati aniqlanadi.

P	a
A	Aa Normal qanot Dominant gomozigota
a	aa Egilgan qanot Dominant geterozigota

Genotip: 1 Aa : 1aa

Fenotip: (normal qanot) 1:1 (egilgan qanot) demak, 50% normal qanot (Aa), 50% egilgan qanot (aa) li drozofila pashshalar vujudga keladi.

JAVOB: 3:1 nisbat olish uchun (Aa x Aa); 1:1 nisbat olish uchun ( Aa x aa).
6-MASALA.Ipak qurti lichinkalarining yo’l-yo’lligi (A) bir xil rang (a)li lichinka ustidan dominantlik qiladi. Yo’l-yo’l geterozigotali qurtdan chiqqan kapalak bir xil rangli qurtdan chiqqan erkak kapalak bilan chatishtiriladi. F₁ bo’g’inning fenotipi va genotipini toping?
BERILGAN:

AA, Aa – yo`l-yo`l lichinka

aa – bir xil lichinka
Yo`l –yo`l lichinka bir xil lichinka

♀ Aa x ♂ aa

( geterozigota) (gomozigota)

Bunda ham dastab gameta olinadi.

YECHISH:

Genotip: ♀ Aa x ♂ aa

Gametalar: A a a
IZOH:Bunda gametalar nisbati 2 (A) (a) : 1 (a)

Olingan gametalar Pinnet katakchasiga joylashtiriladi va genotip, fenotip bo`yicha ajralib nisbati aniqlanadi.

P	a
A	Aa Normal qanot Dominant gomozigota
a	aa Egilgan qanot Dominant geterozigota

Genotip: 1 Aa : 1aa

Fenotip: (yo`l-yo`l lichinka) 1:1 (bir xil lichinka) demak, 50% yo`l-yo`l lichinka (Aa), 50% bir xil lichinka (aa) li drozofila pashshalar vujudga keladi.


7-MASALA. Ipak qurt urug’ining qoramtir (A) oq rangi (a) ustidan dominantlik qiladi.Geterozigotali urg’ochi kapalak shunday erkak kapalak bilan chatishtirishdan qanday nasl olinadi?

BERILGAN:

Qoramtir rang – AA, Aa

Oq rang – aa

Qoramtir rang Qoramtir rang

P ♀Aa x ♂Aa

(geterozigotali) (geterozigotali)

YECHISH:

Quyidagicha gameta olinadi.

Genotip: ♀Aa x ♂Aa

Gametalar: A a A a
IZOH: bunda gametalar nisbari: ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ A a va ♂ A a

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

P	A	a
A	AA Qoramtir rang Dominant gomozigota	Aa Qoramtir rang Dominant geterozigota
a	Aa Qoramtir rang Dominant geterozigota	aa Oq rang Resessiv gomozigota

Genotip: 1AA: 2Aa : 1 aa

Fenotip : (qoramtir rang ) 3:1 (oq rang)

III BOB. CHALA DOMINANTLIK YOKI ORALIQ IRSIYLANISHGA OID MASALALAR

Chala dominantlik hodisasi

Mendelgacha va undan so’ng o’simlik va havonlar ustida olib borilgan tajribalarda birinchi bo’g’in duragaylarda chala dominantlik hodisasi aniqlandi. Bunday hodisani Mendel no’xatning ba’zi bir belgilari bo’yicha olib borilgan tajribalarda ham kuzatdi. Chala dominantlikda birinchi bo’g’in duragay (Aa) da ota yoki ona organizmning belgilari to’liq namoyon bo’lmay, oraliq xarakterda bo’ladi, ya’ni ota yoki ona organizmga bir oz o’xshab ketadi. Chala dominantlikka nomozshomgul (Mirabilis jalapa) ning oq va qizil gulli formalarini chatishtirib olingan pushti gulli duragaylar misol bo’lishi mumkin.

Chala dominantlikda duragayninn ikkinchi bo’g’inida fenotip va genotip bo’icha ham bir xilda, ya’ni 1:2:1 nisbtda ajralish ro’y beradi. Chala dominantlik duragaylarni gomozigota formalardan (Aa x aa) osonlikcha aniqlash imkoniyatini beradiyu genotip formulasi bo’yicha chala dominantlikni to’liq dominantlikdan ajratish uchun uning xarflari ustiga chiziq qo’iladi (masalan, ).

Chala dominantlik hodisasi keng tarqalgan bo’lib, tovuqlar pati rangining, qoramol va o’ylar yungi rangining keyingi bo’g’inlarga o’tishida kuzatilgan. Chala dominantlik duragaylarda o’zgaruvchanlikning kelib chiqish sabablari bo’ladi.

1-MASALA. G’o’zada malla rangli oq tola ustida dominantlik qilgani uchun F₁ avlodda novvot rang tolali forma hosil bo’ladi. Agar F₁ duragaylar o’zaro chatishtirilsa, F₂ da qandaynatija olinadi?
BERILGAN:

Malla tola – AA

Novvot tola – Aa

Oq tola – aa

Malla tola Oq tola

P ♀AA x ♂aa

(gomozigotali) (gomozigotali)

2) Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

YECHISH:

Genotip: ♀AA x ♂aa

Gametalar: A a

F₁ Aa

F₁ duragaylar G. Mendelning I qonuniga muvofiq genotib va fenotip bo`yicha bir xil ajralish nisbatiga ega bo`ladi. Ya`ni: genotip bo`yicha 100% Aa (geterozigotali), fenotip bo`yicha 100% (novvot rang)

F₂ ni aniqlash usuli.

BERILGAN:

Novvot rang Novvot rang

P ♀Aa x ♂Aa

(geterozigotali) (geterozigotali)

YECHISH:

Quyidagicha gameta olinadi.

Genotip: ♀Aa x ♂Aa

Gametalar: A a A a
IZOH:Bunda gametalar nisbari: ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ A a va ♂ A a

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

P	A	a
A	AA Malla rang Dominant gomozigota	Aa Novvot rang Dominant geterozigota
a	Aa Novvot rang Dominant geterozigota	aa Oq rang Resessiv gomozigota

Genotip: 1AA: 2Aa : 1 aa

Fenotip : 1(malla tola) : 2 (novvot rang) : 1 (oq rang)
2-MASALA.Nomozshomgul qizil va pushti gultoji bargli formalar oq gultoj bargli formasi bilanchatishtirilganda 1-chatishtrishda F₁ pushti gultoji bargli , 2- chatishtirishda 50-foiz oq gul tojli bargli formalar hosil buladi. Har ikkala tajribadagi urg`ochi va changchi duragaylarning genotipini aniqlang?

1. 
   
   BERILGAN:
   

Qizil gultojbargli – AA

Pushti gultojbargli – Aa

Oq gultojbargli – aa

Qizil gultojbargli Oq gultojbargli

P ♀AA x ♂aa

(gomozigotali) (gomozigotali)

Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

YECHISH:

Genotip: ♀AA x ♂aa

Gametalar: A a

F₁ Aa

F₁ duragaylar G. Mendelning I qonuniga muvofiq genotib va fenotip bo`yicha bir xil ajralish nisbatiga ega bo`ladi. Ya`ni: genotip bo`yicha 100% Aa (geterozigotali), fenotip bo`yicha 100% (novvot rang)

F₂ ni aniqlash usuli.

2. 
   
   BERILGAN:
   

Qizil gultojbargli Oq gultojbargli

♀ Aa x ♂ aa

( geterozigota) (gomozigota)

Bunda ham dastab gameta olinadi.

YECHISH:

Genotip: ♀ Aa x ♂ aa

Gametalar: A a a

IZOH:Bunda gametalar nisbati 2 (A) (a) : 1 (a)

Olingan gametalar Pinnet katakchasiga joylashtiriladi va genotip, fenotip bo`yicha ajralib nisbati aniqlanadi.

P	A
A	AA Qizil gultojbargli Dominant gomozigota
a	Aa Qizil gultojbargli Dominant geterozigota

Genotip: 1 Aa : 1aa

Fenotip: (pushti gultojbargli) 1:1 (oq gultojbargli) demak, 50% pushti gultojbargli (Aa), 50% oq gultojbarg (aa) li drozofila nomozshomgul vujudga keladi.

JAVOB:3:1 nisbat olish uchun (Aa x Aa); 1:1 nisbat olish uchun ( Aa x aa).

3-MASALA.Gullarning och antotsion ranglilik Aa bilan ifodalanadi. Masala sharti bo`yicha och antotsion rangli (Aa) gullar ozaro chatishtirilganda 680 ta o`simlik olingan. Shundan 340 tasi och antotsion rangli ekanligi aniq berilgan. Qolgan qanchasi yashil rangli ekanligini aniqlang.

1) dastlab chatishtirilayotgan ota-ona formalar yoziladi:

BERILGAN:

Och antotsion och antotsion

P ♀Aa x ♂Aa

(geterozigotali) (geterozigotali)

Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

YECHISH:

Genotip: ♀Aa x ♂Aa

Gametalar: A a A a

Olingan gametalar pennit katagiga joylashtiriladi.

P	A	a
A	AA to`q antotsion Dominant gomozigota (170ta)	Aa och antotsion Dominant geterozigota (170ta)
a	Aa och antotsion Dominant geterozigota (170ta)	aa yashil rangli Resessiv gomozigota (170ta)