G. A. Dushanova, N. A. Yunusova, S. A. Xalilova genetikadan masalalar yechish usullari

640:4=170 . 170*1=170, 170*2=340ta

Genotip - 1:2:1 - AA:Aa:Aa:aa

Fenotip - 3:1 - 3 ta och antotsian va 1 ta yashil

IZOH: Genotip bo`yicha 1:2:1 ya`ni 1ta AA, 2ta Aa va 1 ta aa organizmlar. Fenotip bo`yicha 1:2:1 nisbatta ya`ni 170 ta antotsion rangli, 340 ta och antotsion rangli va 170 ta yashil rangli o`simliklar hosil bo`ladi.
4-MASALA.Tovuqlarda patning rangi quyidagicha genotip bilan ifodalanadi.Kulrang andaluz tovuqlari Aa, qora ranglilik AA bilan, oq ranglilari aa bilan ifodalanadi.

1. Kulrang andaluz (Aa) tovuqlari o`zaro chatishtirilganda qanday rangli formalar hosil bo`ladi?

   
   

BERILGAN:

Kulrang andaluz kulrang andaluz

P ♀Aa x ♂Aa

(geterozigotali) (geterozigotali)

Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

YECHISH:

♀Aa x ♂Aa

A a A a

Olingan gametalar pennit katagiga joylashtiriladi.

P	A	a
A	AA to`q antotsion Dominant gomozigota (170ta)	Aa och antotsion Dominant geterozigota (170ta)
a	Aa och antotsion Dominant geterozigota (170ta)	aa yashil rangli Resessiv gomozigota (170ta)

Olingan avlodlarning 25%i qora (AA), 50% i kulrang andaluz (Aa) va 25%i oq patli tovuq formalari vujudga keladi.

Mazkur hodisa G. Mendelning II qonuniga ya`ni ajralish qonuniga muvofiq bo`lib, fenotip bo`yicha ajralish nisbati 1:2:1 bo`ladi.

XULOSA: Geterozigotali (Aa) ota-ona formal o`zaro chatishtirilganda genotip va fenotip bo`yicha ajralish bo`ladi.

2. Agar kulrang tovuqlar (Aa) oq rangli (aa) tovuqlar bilan chatishtirilsa qanday natijaga olinadi?

   
   

BERILGAN:

Kulrang andaluz oq rangli

P ♀Aa x ♂aa

(geterozigotali) (gomozigotali)

Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.


YECHISH:

Genotip: ♀Aa x ♂aa

Gametalar: A a a

P	a
A	Aa Kulrang andaluz Dominant geterozigota
a	aa Oq rangli Resessiv gomozigota

IZOH: Genotip va fenotip bo`yicha ham 50% qora rangli (AA) va 50% kulrang andalu tovuqlari hosil bo`ladi.

IV BOB. TAHLILIY VA TAKRORIY CHATISHTIRISH

Belgilar ajralishining asosiy sababi shundaki, juft genlar duragaylarda saqlanib, jinsiy hujayralar hosil bo’lishida ular har xil gametalarga tarqatiladi. Jinsiy hujayraga har juft gendan faqat bittasi tushadi. Mendel buni tekshirish uchun duragayni takroriy chtishtiradi. Buning uchun u duragayni gomozigota holdagi boshlang’ich formalarning duragayni gomozigota holdagi boshlang’ich formalarninn biri (ota yoki ona) bilan chatishtiradi. Birinchi bo’g’in duragayni gomozigota holdagi (dominant yoki resessiv) boshlang’ich forma (ota yoki ona) bilan takroriy chatishtirish, ya’ni bekkros (F_B harfi bilan ifodalanadi) deyiladi. Demak, takroriy chatishtirish formulasi bilan Aa x AA yoki Aa x aa bo’ladi. Bu ikki chatishtirish genetik tekshirish va seleksiya praktikasi uchun har xil ahamiyatga ega.

F₁ (Aa) duragayni dominant allelga (AA) ega bo’lgan gomozigota forma bilan chatishtirish natijasida tashqi ko’rinishi bir xil bo’lgan avlod olingan. Boshlang’ich formaning barcha gametalari dominant allel A ga ega bo’ladi; duragaylarda esa A va a allelga ega bo’lgan ikki xil gameta hosil bo’ladi. Shuning uchun urug’lanishda bu gametalarning tasodifan qo’shilishi natijasida hosil bo’lgan genotip 2 Aa : 2 AA yoki 1:1 nisbatda ajraladi; fenotip bo’yicha ajralmaydi.

Genotip: ♀Aa x ♂AA

Gametalar: A a A

F_B

P	A
A	AA Dominant gomozigota
a	Aa Dominant geterozigota

Fenotip: bir xil

Genotip: 2AA: 2AA

Genetik tekshirish uchun F₁ (Aa) duragayni resessiv genli (aa) gomozigota forma bilan chatishtirish (Aa x aa) alohida ahamiyatga ega. Chatishtirish natijasida olingan avlod 1AA: 1aa nisbatda ajraladi. Duragay (Aa) ni resessiv genli gomozigota forma (aa) bilan chatishtirishda olingan avlodning ajralishi duragayning irsiy strukturasini tekshirishga yordam beradi.

Genotip: ♀Aa x ♂aa

Gametalar: A a a

F_B

P	a
A	Aa Dominant geterozigota
a	aa resessiv gomozigota

Fenotip: 1:1

Genotip: 1AA: 1aa

Tahliliy chatishtirish ikki xil gametaning teng nisbatda hosil bo’lishni isbot qiluvchi dalil bo’lib xizmat qiladi. Bu metod yordamida duragayning istalgan bo’g’inda (F₁, F₂, F₃, F₄ va hokazoda) uning o’rganilayotgan juft genlari bo’yicha geterozigotaligini tekshirish mumkin.

III BOB. DIDURAGAY CHATISHTIRISHGA OID MASALALAR YECHISH
1-MASALA. Pomidor mevasining yumaloq shakli (A) noksimon shakli(a),qizil rangi(B) sariq rangi (b)ustidan dominandlik qiladi. Quyidagi genotipli organizmlar qanday gametalar hosil qiladi ?

1. AABB - AB

   
   

2. AaBB – AB, aB

   
   

3. aaBB – aB

   
   

4. AABb – AB, Ab

   
   

5. AaBb - AB, Ab, aB, ab

   
   

6. AABb – AB, Ab

   
   

7. aaBb – aB, ab

   
   

2-MASALA. Normal eshitadigan birining sochi to`lqinsimon,ikkinchisiniki silliq bo`lgan ota-onadan 1-farzand kar ,silliq sochli bo`lib ,2- farzand normal eshitadigan,to`lqinsimon sochli bo`lib tug`ilgan.Agar to`lqinsimon soch silliq soch ustidan dominantligi va karlik retsessiv belgi ekanligi ma`lum bo`lsa ,shu oilada keyingi farzandlarning kar , to`lqinsimon sochli bo`lib tug`ilish ehtimoli qanday?

BERILGAN:

Normal eshitadigan – AA, Aa

Karlik – aa

To`lqinsimon soch – BB, Bb

Silliq soch – bb

Normal eshitadigan to`lqinsimon soch Normal eshitadigan silliq soch

P ♀AaBb x ♂Aabb

(digeterozigota) (birinchi belgi geterozigota ikkinchi belgi gomozigota)

Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

YECHISH:

AaBb x Aabb

Gametalar: A a

B b B b Ab ab

F₁

X	AB	Ab	aB	ab
Ab	AABb	AAbb	AaBb	Aabb
ab	AaBb	Aabb	aaBb	aabb

Fenotip: 3:3:1:1

Genotip: 1:2:1:2

8 ta ------100%

1ta ----x x= 12.5%

JAVOB: Olingan avlodning 12.5% kar, to`lqinsimon sochli bo`ladi.

3-MASALA. G`o`zaning hosil shohi cheklanmagan (S) gultoji barglari sariq-limon rangidagi(U) formasi, shoxi cheklangan (s) gultoji barglari och sariq rangli (u)formasi bilan chatishtirilganda, ¼ qismi cheklanmagan hosil shoxli gultoj barglari sariq limon rangli , ¼ qism cheklanmagan hosil shoxi, toji barglari och sariq rangli ¼ qism cheklangan hosil shoxi gultoji barglari sariq limon rangli , ¼ qism cheklangan hosil shoxi gultoj barglari och sariq rangli o`simliklar olingan. Chatishtirishda ishtirok etgan ota-ona formalarning genotipini aniqlang.

Cheklanmagan hosil shoxi - SS, Ss

Cheklangan hosil shoxi - ss

Sariq – limon rangli – UU, Uu

Sariq rangli - uu

BERILGAN:

Cheklanmagan hosil shoxli, sariq-limon rangli Cheklangan hosil shoxli, sariq rangli

P ♀SsUu x ♂ssuu

(digeterozigota) (digomozigota)

Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

YECHISH:

SsUu x ssuu

S s
U u U u su

F₁

X	SU	Su	sU	su
su	SsUu	Ssuu	ssUu	ssuu

Fenotip: 1:1:1:1

Genotip : 1:1:1:1

JAVOB: Chatishtirishda SsUu x ssuu genotipli organizmlar ishtirok etgan.

4-MASALA. No`xatning uzun poyali (AA) oq gultojbargli (bb) formasi, kalta poyali (aa) qizil gultojbargli(BB) formasi bilan o`zaro charishtirilganda, F da 120 ta AaBb (uzun poyali qizil gultojbargli) o`simliklar, F da esa 720 ta o`simlik hosil bo`ladi. Ota – ona genotip va fenotipini aniqlang.

a) F₁ da necha xil genotipga ega bo’ladi ?

b) F₁ da necha xil gameta hosil qiladi?

c) F₂ dagi o’simliklarning nechtasi uzun poyali qizil gultojibargi bo’ladi?

d) F₂ dagi o’simliklarning nechtasi uzun poyali oq gultojbargli bo’ladi?

BERILGAN:

Uzun poya – AA, Aa

Kalta poya - aa

Qizil gultoj – BB, Bb

Oq gultojli – bb

1. F₁ da necha xil genotipga ega bo’ladi ?

   
   

Uzun poyali oq tojbargli Kalta poyali qizil gultojbargli

P ♀AAbb x ♂aaBB

(gomozigotali) (gomozigotali)

Gametalar olinadi va mazkur gametalar o`zaro chatishtirilib F₁ (birinchi avlod) duragaylarini hosil qilinadi.

YECHISH:

♀AAbb x ♂aaBB

Gametalar: A b a B

F₁ Uzun poyali qizil gultojbargli

AaBb

JAVOB: F₁ da faqat bir xil genotipga ega organizmlar hosil bo`ladi. Ya`ni: AaBb

2. F₁ avloddan necha xil gameta hosil qiladi?

   
   

AaBb

A a


B b B b

JAVOB: AaBb genotipdan 4 xil gameta olinadi. Bular: AB, Ab, aB, ab

3. F₂ dagi o’simliklarning nechtasi uzun poyali qizil gultojibargi bo’ladi?

   
   

4. F₂ dagi o’simliklarning nechtasi uzun poyali oq gultojbargli bo’ladi?

   
   

BERILGAN:

Uzun poyali qizil gultojbargli Uzun poyali qizil gultojbargli

P AaBb x AaBb

YECHISH:

Dastlab gameta olinadi va olingan gametalar PENNET katagiga joylashtiriladi.

4 xil gameta olinadi. Bular AB Ab aB ab

AaBb

Gametalar: A a


B b B b

P	♀	AB	Ab	aB	ab
♂	AB	45 ta AABB Uzun poyali, qizil gultojibargli	45 ta AABb Uzun poyali, qizil gultojibargli	45 ta AaBB Uzun poyali, qizil gultojibargli	45 ta AaBb Uzun poyali, qizil gultojibargli
	Ab	45 ta AABb Uzun poyali, qizil gultojibargli	45 ta AAbb Uzun poyali, oq gultojibargli	45 ta AaBb Uzun poyali, qizil gultojibargli	45 ta Aabb Uzun poyali, oq gultojibargli
	aB	45 ta AaBB Uzun poyali, qizil gultojibargli	45 ta AaBb Uzun poyali, qizil gultojibargli	45 ta aaBB Kalta poyali, qizil gultojibargli	45 ta aaBb Kalta poyali, qizil gultojibargli
	ab	45 ta AaBb Uzun poyali, qizil gultojibargli	45 ta Aabb Uzun poyali, oq gultojibargli	45 ta aaBb Kalta poyali, qizil gultojibargli	45 ta aabb Kalta poyali, oq gultojibargli