G. E. Karlibaeva, N. S. Matjanov fiZika ham astronomiya oqitiw metodikasi

Bekkemlew ushm soraw lar
1. Fizikam oqitiwda hazirgi dawirde qanday jetiskenlikler bar?
2. Fizikam oqitiwda hazirgi dawirde tiykargi qanday ideyalar 
bar?
3. Fizikam oqitiwdi rawajlandinw boymsha 6z pikirleriniz 
haqqinda aytip berin.
37

---

8-§. FIZIKANI OQ ITIW HAM UYRETIW DIN HAZIRGI 
ZAMAN MASHQALALARI
Mamleketlik bilimlendiriw standartina muwapiq fizika pani­
nin oqitiliwinan tiykargi maqset: fizikadan fundamental bilim be­
riw, teoriya menen ameliyattin baylamsin korsetiw, fizikanm islep 
shiganwdagi, medicinadagi ham basqa da tarawlar menen 
birgelikte turmistagi ahmiyetin aytiw.
Biigingi kiinde zamanagoy pedagogikaliq texnologiyalar 
tiykarmda fizika sabaqlarm sholkemlestiriw arqali oqiwshilardm 
biliw qabiletin rawajlandiriwga, olardin doretiwshiligin osiriwge 
erisilmekte.
Pedagogikaliq texnologiya degende bilimlerdi ozlestiriw 
processin jaqsilaw maqsetinde qollanilatugm qural, usil ham baha- 
lawdm natiyjeli sistemasi tusiniledi. Basqa bir tamannan bolsa, 
pedagogikaliq texnologiya oqiw materiallarm oqitiw ham ameliy 
tayarhq processinde natiyjeli ham paydali boliwi ushm ozlesti­
rilgen ilmiy bilimlerin amelde qollay biliwin jaqsilaw sharayatm 
anlatiw tusiniledi.
Psixologlardin bildiriwinshe, oqiwshi oz bilimlerinin 83% 
koriw arqali uyrenedi ham korip, ham esitkenlerinin 50%, 
hareketler menen birge aytqanlarmin 90% jaqsi eslep qaladi eken.
Har bir sabaq qanday mazmun ham koriniste boliwma 
qaramastan, bilimlendiriw mazmumnm endiriliwin tamiyinlewshi 
barliq turdegi oqitiw texnologiyalarm ozinde sawlelendiriwi 
kerek. Fizika sabagi da, bul sabaqtm sipati, maqseti, mazmuni, 
metodikasi, oqitiwshi ham oqiwshilardm tayarhq darejesi siyaqli 
koplegen sebeplerge baylanish boladi.
Hazirgi kunde fizika sabaqlarm sholkemlestiriwde oqiwshi­
lardi jana bilimler menen qurallandiriw; bilimlerdi uliwmalastinw 
ham sistemalasitmw; takirarlaw, bekkemlew, bilimlerdi tekseriw 
ham esapqa aliw; bir qatar didaktikaliq komplekslerden ibarat 
waziypalardi sheshiwge qaratilgan kombinaciyaliq sabaqlar 
siyaqli sabaq turlerinen ken paydalamladi.
38

---

Sonin menen birge qabil etilgen ham dasturiy sabaqlarga 
uqsas bolmagan, ken imkaniyatlarga iye zamanagoy sabaqlardm 
da ozine say turlerin aytip otiw mumkin. Dasturiy emes fizika 
sabaqlarina: sorawlar beriw sabagi, izleniw sabagi, oz betinshe 
tayarlamw sabagi, turli rollerdi ormlawga tiykarlangan oyin 
sabaqlan, seminar, lekciya ham t.b. sabaq turleri kiredi. Bul 
siyaqli sabaqlar oz mazmum ham maqsetine кбге oqiwshilarda 
ozinin bilim kushine bolgan isenimdi oyatadi, doretiwshilik 
xizmetti juzege keltiredi. en ahmiyetlisi, bunday sabaqlar oqiwshi­
lardin doretiwshilikke tiykarlangan xizmetti juzege shigaradi.
Dasturiy emes fizika sabaqlannda oqiw materiallan ansat 
tusiniledi, maseleler sheshiw ham tajriybelerdi onnlawda qate- 
likke kem jol qoyiladi. En ahmiyetlisi zamanagoy xarakterdegi 
doretiwshilik sabaqlarmda oqiwshilar bir topar bohp isleydi. 
Bunday sabaqlarda oqitiwshida topar agzasi sipatinda oqiwshilar 
menen ten huqiqh dawisqa iye boladi.
Oqiwshilarda ilmiy dunya koz-qarasin qaliplestiriwde bilimler 
integraciyasma itibarsizhq, olardi qaliplestriwde tiykargi kemshi- 
liklerden esaplanadi.
Integraciya - bul panler araliq baylamsta qollamlatugin turli 
predmetlerdi oz-ara kelisilgen halda oqitihwdan, olardin ozara 
keskin tasirlesiw darejesine otiw arqali oqitiw ekenligin anlaw 
lazim. Predmetlerdin bunday tasirlesiwi oqitiwda turli basqish- 
larda amelge asinladi. Bunday baylams haqqinda metodikahq 
adebiyatlarda malim darejede maghwmatlar berilgen bohp, belgili 
pan sabaqlannda, basqa panlerge tiyisli tusinik, koz-qaras ham 
obrazlar qollamladi, basqasha aytqanda, belgili pande basqa pange 
tiyisli bilimlerden onimli paydalamladi. Bunda misal ushm, har bir 
fizika oqitiwshisi «fizika sabagmda ximiya», «fizika sabaginda 
matematika», «fizika sabagmda informatika» ham t.b. ustinde bas 
qatiriwi zanir boladi.
Fizika sabaqlarmda masele sheshiw processinde panler araliq 
integraciyaga itibar beriw oqiwshilar tarepinen dastur materialin 
ken ham teren ozlestiriwge, qubilis ham processler arasindagi 
baylams sebebi, natiyjelerdi ameliy jaqtan ozlestiriw imkamn 
beredi.
39

---

Ozbekistan Respublikasinm Birinshi Prezidenti i.A.Karimov 
zamanagoy xabar ham kommunikaciya texnologiyalann ken 
qollaniw maselelerine aynqsha itibar qaratip, «Hazirgi payitta 
qaysi zamanagoy taraw yamasa tarmaqti almayiq ... bulardin 
hammesinin rawajlaniwi negizinde daslep telekommunikaciya 
ham xabar texnologiyalan turganm en aldingi mamleketler ham 
uhwma, dunya tajiriybesi misalmda koriw ham anlaw qiyin emes» 
dep aytqan edi.
XXI asir - joqan texnologiyalar asiri. Kompyuter usi texno- 
logiyalardin bir korinisi. Oqiwshilarda uhwma bilimlerdi qaliples- 
tiriwde pan araliq baylamslarga ulken ahmiyet awdanwimiz zarur. 
Biz oqiwshilarga tek gana uhwma bilim beriw jollarm islep 
shigiwdan tisqan, om oqiw processine engiziwimiz kerek. Pan 
araliq baylanis oqiwshilar bilimin, olardin doretiwshiligin 
arttinwga, sabaqta ham sabaqtan tisqan waqitlan oz betinshe is- 
lew qabiletin rawajlandiriwga xizmet etiwi kerek dep esaplaymiz.
Dasturiy oqitiwda oqiwshinm oz garezsiz tiirde kiretugin 
«esikleri» jabilip qalganday boladi. Oqitiwshi usi «esik»lerdi 
ashiw ushm ozi har tarepleme barkamal insan boliwi kerek. 
Mamleketimizdin Birinshi Prezidenti i.A.Karimov bilimlendiriw 
processinin dasturiy oqitihwma qarsi bolip tomendegi pikirdi 
aytqan edi: «Demokratiyahq jamiyette har bir insan erkin 
pikirleytugin etip tarbiyalanadi. Eger balalar erkin pikirlewdi 
uyrenbese, berilgen bilim natiyjesi pas boliwi sozsiz».
Demek, oqitiw processinde aldingi pedagogikaliq texnolo- 
giyalardan paydalana otmp oqiwshilardm doretiwshilik qabiletle- 
rinin rawajlamwma ulken diqqat awdanwimiz lazim. Doretiw­
shilik qabiletleri amelde hasil bolgan oqiwshilar bar bilimler 
sistemasman shetke shigiwga, qubihslardi janasha, adettegiden 
tisqan koz-qarasta koriwge, qarama-qarsihqlardi lusiniwge, olardi 
sheshiw usillarm tabiwga imkaniyat beredi.