G. E. Karlibaeva, N. S. Matjanov fiZika ham astronomiya oqitiw metodikasi

Sabaqtin ushinshi basqishi: «Krossvord sheshiw»
Krossvord sheshiw oqiwshilarda oylaw, shaqqanliq, yadlaw 
uqiphhqlarinin rawajlamwina alip keledi.
106

---

Krossvord:
1
1
2
3
4
5
6
7
1. Elektr togin otkizbeytugin zat ne dep ataladi?
2 ham 5. Elektronmn bar ekenligin ham onm zaryadm 
olshegen ilimpazlar kim edi?
3 ham 4. Atom yadrosi quralgan boleksheler ne dep ataladi?
6. Elektronman ayrilgan yamasa ozine qosip algan atom ne 
dep ataladi?
7. Elektr zaryadimn bar yamasa joq ekenligin korsetiwshi 
asbap.
Sabaqtin tortinshi basqishi: «Juwmaqlaw»
Bul basqishta oym sabagimizdin juwmagi esitiriledi. Sabaqta 
jaqsi qatnasip otirgan oqiwshilar bahalanadi.
Bekkemlew ushm sorawlar
1. Oqiwshilardin sabaqtan tisqari jumislarm sholkemlestiriw 
haqqmda aytm.
2. Fizikadan sabaqtan tisqan jumislardin korinisleri qanday?
107

---

20-§. FIZIKADAN EKSKURSIYALAR HAM OLARDIN 
AHMIYETI. EKSKURSIYALARDI SHOLKEM LESTIRIW  
HAM O TK IZIW METODIKASI
«Min marte esitkennen, bir marte korgen abzal», degenindey 
fizika sabaginda ekskursiyalar sholkemlestiriw ulken ahmiyetke 
iye bolip tabiladi. Ekskursiyalar oqiwshilarda fizikahq mzam ham 
qubihslardm ozara baylamsigm, omn turmis ham islep shiganw 
tarawlanndagi ornm tusiniwge mumkinshilik beredi. Oqiwshilardi 
kasipke bagdarlawda ulken orm iyeleydi.
Ekskursiyam sholkemlestiriwdin tiykargi maqseti sabaqta otil­
gen materiallardi turmis penen baylamstinw bolip tabiladi. Kopshi- 
lik jagdaylarda ekskursiya sabagi juwmaqlawshi sabaq retinde oti- 
ledi. Biraq bizlerdin pikirimizshe belgiii bir tema yamasa bapqa 
baylamsli ekskursiyalar sholkemlestiriw maqsetke muwapiq dep oy- 
laymiz. Bul oqiwshilardm fizika sabagina degen qizigiwshihgin art- 
tiradi, sonin menen otilgen temalardi bekkemlewge jardem beredi.
Fizika boymsha sholkemlestiriletugin ekskursiyalar oqiwshi­
larda baqlaw qabiletin payda etedi ham qaliplestiredi, ilimiy koz 
qarastm rawajlamwma ham keneyiwine ahp keledi.
Ekskursiya sabagm jobalastinwda tomendegi sholkemlestiriw 
jumislarma diqqat awdanw kerek:
1. Ekskursiyaga baratugin mekemeden ruxsat ahw.
2. Oqiwshilardm ekskursiyaga banw ham qaytiwinda trasport 
maselesin sheshiw.
3. Ekskursiya dawammda texnika qawipsizligin jol tartip 
qagiydalarm saqlawdi oqiwshilarga uyretiw.
4. Ekskursiyaga baratugin oqiwshilar sam.
5. Ekskursiyaga barganda sol mekemenin jetekshi qanigeleri 
«gid» xizmetin atqanwm iltimas etiw kerek. Sonin menen birge 
bul ekskursiyaga oqiwshilarda tayarlanadi. Ekskursiyaga shiq- 
pastan aldm baratugin mekeme ham ekskursiya maqseti oqiwshi- 
larga tusindiriledi. Ekskursiya maqsetke muwapiq sholkemles­
tiriliwi ushm oqiwshilardan esabatlar talap etiledi. Esabatlar 
referat, shigarma, fotosiiwretlcr ham t.b. boliwi mumkin. Demek, 
oqiwshilar ekskursiya dawammda tek gana baqlap qomastan,
108

---

jaziwlar, fotosuwretler alip baradi. Ekskursiya juwmaginda 
oqiwshilar diywalli gazetalar jaratadi.
Fizika 
sabagmda 
tomendegi 
mekemelerge 
ekskursiya 
sholkpmlestiriwge boladi:
1. Avtomashinalar motorm onlaw cexlan - ishten jamw 
dvigatelleri temasi otilgennen son.
2. Elektr energiyasin jetkerip beriw stanciyalan - Elektr ener- 
giyasin islep shigariw ham jetkerip beriw temasi otilgennen son.
3. Qalaliq lsitiw oraylari - jilhliq otkizgishlik temasi otilgen­
nen son.
4. Fotosuwret shigariw oraylari - jaqtiliqtm ximiyahq tasiri 
temasi otilip bolmgannan son.
5. Poliklinikalardagi rentgen ham fizioterapiya kabinetleri -
jaqtihq turleri temasi otip bolmgannan son.
6
. Ham tagida basqalar.
Bul mekemelerge ekskursiyaga barganda oqiwshilar tomen­
degi sorawlarga juwap tabiwi kerek:
• mekemenin ahmiyeti;
• mekemenin jumisi dawaminda ekologiyahq maseleler;
• mekeme xizmetkerlerinin tayarhq darejesi;
• mekemede texnika qawipsizligi darejesi;
• ham t.b.
Mine oqiwshilar usi tapsirmalardi orinlay otirip ekskursiya 
juwmagi boymsha esabatlar tayarlaydi.
Bunday kesheler ushm ulken saxnada tayarlamw shart emes. 
Oqitiwshilar oqiwshilar menen birge dogerek ham qosimsha sabaq 
waqitlannda tayarhq jumislarm alip baradi ham parallel toparlar me­
nen j an sadi.
Bunday keshelerdin sholkemlestiriliwi oqitiwdin sipat ham 
natiyjeliligin arttiradi, oqiwshilardi oz betinshe oqiwga, izleniwge, 
pikirlewge majbur etedi.
Bekkemlew ushm sorawlar
1. Fizikadan ekskursiyalar ham olardin ahmiyeti qanday?
2. Ekskursiyalardi sholkemlestiriw ham otkiziw metodlari 
qanday?
109

---