G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I
Download 6.42 Mb. Pdf ko'rish
|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 5.5. Topografik plan va kartalarning varaqlarga bo’linishi va nomenklaturasi
|
5.1-rasm.Yer ellipsoidini trapetsiyalarga bo’linichi 49 meridian va ekvatordan uzoqlashgan sayin o’zgara boradi. Zonani chegaralovchi meridianlarda masshtab juda o’zgaradi. Masalan, Gauss proyeksiyasida tuzilgan 1:500000 masshtabli kartaning o’q meridianga to’g’ri kelgan varag’ida bosh masshtab 1 sm da 500 m ga, eng chetki meridianlarga to’g’ri kelgan varaqlarida esa xususiy masshtab 1 sm da 499,5 m ga teng bo’ladi, ya’ni 0,5 m farq qiladi. Lekin bu farq (xato) karta tuzishda va o’lchash ishlarida yo’l qo’yiladigan xatodan kichik bo’lganligidan e’tiborga olinmaydi. Shuning uchun topografik kartalarning hamma qismida masshtab bir xil bo’ladi. Bundan tashqari, topografik kartalar Gaussning teng burchakli ko’ndalang silindrik proyeksiyasida tuzilganligi tufayli bu kartalardan foydalanib nuqtaning ham geografik, ham to’g’ri burchakli koordinata- larini aniqlash va bir xil masshtabli topografik kartadan foydalanib, boshqa masshtabli topografik kartalarni tuzish mumkin. 5.5. Topografik plan va kartalarning varaqlarga bo’linishi va nomenklaturasi Yer yuzining muayyan kattalikdagi turli qismlarining alohida-alohida qog’ozlarda tasvirlangan topografik kartalari meridian va parallel chiziqlar bilan chegaralanadi va trapetsiya shaklida bo’ladi. Topografik kartalarni varaqlarga bo’lish hamda bu varaqlarni belgilash, ya’ni ularga nom berish tizimi nomenklatura deyiladi. Varaq (trapetrsiya) larning o’lchami va nomenklaturasi haqidagi ba’zi ma’lumotlar 5.1-jadvalda berilgan. Topografik kartalarning nomenklaturasi 1: 1000000 masshtabli karta nomenklatutasiga asoslangan 1:1000000 masshtabli karta varag’ining o’lchami meridian bo’yicha 4 o va parallel bo’yicha 6 o ga teng. Kartaning varaqlariga nom berish uchun ekvatordan qutblarga tomon 4 o dan parallelar o’tkazilib-qatorlar, 180 o li meridiandan boshlab 6 o dan merianlar o’tkazilib esa kolonnalar hosil qilinadi (5.2- rasm). Qatorlar ekvatordan qutblarga tomon lotin alifbosining bosh harflari bilan (A dan Z gacha), kolonnalar esa 180 o li meridiandan boshlab 1 dan 60 gacha arab raqamlari bilan belgilanadi. Shunda 1:1000000 masshtabli karta har bir varag’ining nomenklaturasi qatorni belgilovchi harf va kolonna nomerini ko’rsatuvchi raqamdan iborat bo’ladi. |
