G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

Davlat geodezik tayanch tarmoqlari mamlakatimizning istagan joyida bir-
biriga bog’lanmagan holda bir vaqtda yoki turli vaqtda tasvirga olishga va geodezik 
o’lchash ishlarini bajarishga, bu ishlarda ro’y beradigan tasodifiy xatolar ta’sirini 
kamaytirishga, mazkur ishlarning qanchalik aniq bajarilganini tekshirishga, 
shuningdek, barcha geodezik o’lchash ishlarini yagona koordinata sistemasi 
(YKS)ni bog’lashga imkon beradi. 
Mahalliy geodezik tayanch tarmoqlari. 1:500, 1:5000 masshtabli 
topografik planlar olish uchun va qurilish maydonlarida bajariladigan geodezik 
ishlar uchun asos bo’lib xizmat qiladi.  

---

56 
Tasvirga olish tarmoqlari barcha masshtabda planlar olish uchun bevosita 
asos bo’lib hisoblanadi. Tasvirga olish tarmoqlarini hosil qilih uchun teodolit yo’li, 
geometrik tarmoq, to’g’ri va teskari kesishtirish usullaridan foydalaniladi. Mahalliy 
geodezik tayanch tarmoqlari bilan tasvirga olish tarmoqlari ham planli va balandli
geodezik tayanch tarmoqlariga bo’linadi. 
6.2. Joyda geodezik tayanch tarmoqlari punktlari o’rnini belgilash 
 
Geodezik 
tayanch 
tarmoqlari 
punktlarini o’rni punktlarning ahamiyatiga 
va ulardan foydalanish muddatiga qarab 
belgilanadi. 
Davlat 
geodezik 
tayanch 
tarmoqlaridan uzoq vaqt foydalanish 
uchun 
ularning 
punktlari 
joyda 
mustahkam saqlanadigan doimiy belgilar 
bilan belgilanadi. Bu belgilarga markaz 
deyiladi. 
Joyning 
tabiiy 
geografik 
sharoitiga va geodezik punktning qanday 
ahamiyatga ega ekanligiga qarab turli 
markazlar qo’llaniladi. Markazlarning 
tuzilishi va joyga o’rnatilishi maxsus 
ko’rsatmalarda beriladi. Yerning muzlash 
chuqurligi 1,5-2 m gacha bo’lgan joylarda 
o’rnatiladigan markazlar 6.1-rasm (a) da, qoyali joyga o’rnatiladigan markazlar 6.1- 
rasm (b) da ko’rsatilgan (rasmlarda markazlarning o’lchami sm hisobida berilgan). 
6.1-rasm (a) dagi markazni o’rnatish uchun yer ikki metrdan chuqurroq qazilib, 
uchta beton monolit o’rnatilgan. Beton monolitlar cho’yandan yasalgan markalar 
bitta tik chiziqda yotadigan qilib joylashtirilgan markalarning tuzilishi turlicha 
bo’lib, shulardan biri 6.1-rasmda ko’rsatilgan (bu rasmda marka o’lchami mm 
hisobida berilgan). Cho’yan marka qopqog’idagi 2 mm li teshikcha punktning