G’arbiy zarafshon tog’larining foydali o’simliklari va ularning ba’zi biologik xususiyatlari

3.4.1. Ziravor o’simliklarning ishlatilishi

Qadim zamonlardan boshlab odamlar ziravor o’simliklarni oziq-ovqatga ishlatib keladilar. Ziravor taomlarga ishlatilganida ularni faqat xushta’m qilib qolmasdan, balki biologik qimmatini oshiradi va sifa­tini yaxshilaydi. Ularning tarkibini biologik aktiv moddalar bilan boyitadi. Taomlarni ma’lum muddatgacha buzilishdan saqlaydi. Ularning buzilishiga sababchi bo’ladigan mikroorganizmlarning yashashiga hamda ko’payishiga yo’l qo’ymaydi. Ayni vaqtda, oziq-ovqat sanoatida har xil marinadlar, sabzavotli, baliqli hamda go’shtli konservalar tayyorlashda, spirtli va spirtsiz ichimliklar ishlab chiqarishda ziravor o'simliklardan foydalanishga keng e’tibor berilmoqda.

Sog’liqni saqlash vazirligining ruxsatnomasiga muvofiq hozirgi kunda oziq-ovqat sanoatining vino ishlab chiqarish tarmoqlarida 104 turdagi o’simliklardan foydalanish mumkin. Bu o’simliklarning bargi, guli, mevasi va ildizlari ho’lligicha yoki quritilgan holda, ayniqsa, vermut tipidagi vinolarning sifatini yaxshilashda hamda yoqimli, xushbo’y qilishda foydalanilsa bo’ladi.
Ko’p yillik izlanishlar natijasida respublikamiz florasida bir qancha noyob ziravor, efir moyli o’simlik turlarining tarqalishi, boyliklarining miqdori, ulardan foydalanish va muhofaza etish yo’llari, a’zolaridagi moddalarning to’planish qonuniyatlari, ularning o’zgarishiga havo harorati va uning nisbiy namligining ta’siri, o’sish sharoiti, dengiz sathidan hisoblangan balandlik o’simlik guruhlarining ko’rsatgan ta’sirlari hisobga olingan. Istiqbolli ziravor o’simlik turlarini ekib o’stirishning tadbiriy choralari hamda agrotexnik qoidalari mukammal ishlab chiqildi.
So’nggi yillar mobaynida bir qancha ziravor o’simlik turlari ishlab chiqarishga joriy etildi. Ayniqsa, kiyiko’t, choyo’ti, tog’rayhon, marmarak, zira, limono’t, qoraqand, qizilqand, rayhon, andiz, itburun, ermon kabi ziravorlar oziq-ovqat sanoatida foydalanishga yo’llanma olgan.
O’zbekiston Fanlar akademiyasi Botanika institutining efir moyli va bo’yoqli o’simliklar laboratoriyasi xodimlari bu masalalarni hal etishda o’zlarining salmoqli hissalarini qo’shmoqdalar.
Ziravor, efir moyli hamda shifobaxsh o’simliklardan tayyorlangan bu alkogolsiz ichimliklar, o’zining yoqimli xushbo’y hidi, ta’mi, vitaminlarga boyligi, chanqoqni yaxshi bosishi, tarkibida tabiiy foydali moddalar, organik kislotalar mavjudligi bilan boshqa ichimliklardan us­tun turadi.