Газламаларни буяш ва гул босишга тайёрлаш

                      

1.4.  Yakunlovchi pardozlash jarayoni xususiyatlari 

Appretlash  –  gazlamalarga  maxsus  tarkib  (appretlar)  shimdirib  ularga 

zichlik, qayishqoqlik, elastiklik, qattiqlik, yaltiroqlik, oqlik berish, ularning 

to’zishga chidamliligini oshirish. Appret tarkibiga yopishtiruvchi moddalar 

(glitserin,  qiyom,  osh  tuzi),  oqlik  beruvchi  moddalar(  ultramarin,  optik 

oqartirgichlar ) yumshatuvchi va yaltiratuvchi moddalar (yog’, moy, mum) 

kiradi.  Appretning  asosiy  tarkibiy  qismi-  kraxmal.    Appretdagi 

kraxmalning  miqdoriga  qarab,  gazlama  mayin  yoki  dag’al  pardozlanishi 

mumkin.  Kraxmalli  appretlarning  kamchiligi  yuvishga  chidamsizdir. 

Gazlamani  birinchi  yuvishdayoq  appret  erib  ketib,  gazlama  ko’rkamligini 

yo’qotadi.  Yuvilib  ketmaydigan  appretlarning  appretlash  effekti  turg’un 

bo’ladi. [44] 

   Yuvilib  ketmaydigan  appretlar  sifatida  ba’zi  yasama  sellyulozalar  va 

sintetik  smolalarning  emulsiyasi  ishlatiladi.  Gazlamalarga  sellyulozali 

appretlar  shimdirilgandan  so’ng  ular  kislota  bilan  ishlanadi,  yuviladi  va 

quritiladi.  Gazlamalarga  sintetik    appretlar  shimdirilgandan  so’ng    ular 

termik ishlanadi yoki quritiladi. Sintetik appretlar bir necha marta yuvishga 

yaxshi  chidaydi,  gazlamaning  ishqalanishga  chidamliligini  oshiradi  va 

appretning  tarkibiga  qarab,  gazlamalarga  qattiqlik,  suvga  chidamlilik, 

g’ijimlanmaslik, o’tga chidamlilik xossalari beradi.  

    Gazlamalarni  kalandrlash  uchun  ular  pardozlash  kalandrlaridan 

o’tkaziladi.  Gazlama  kuchli  kalandr  vallari  orasidan  o’tganda 

dazmollanadi,  agar  appret  tarkibida  mum  va  stearin  bo’lsa,  gazlama 

yaltiraydigan bo’ladi. Kalandr vallari 170

0

C gacha qizdiriladi. Satin, lastik, 

ba’zan  chitlarga  yaltiroqlik  berish  uchun  ular  kumush  kalandrdan 

o’tkaziladi. Hamma gazlamalar ham kalandrlanavermaydi.  

     Kimyoviy  moddalar  va  ular  kompozitsiyasining  tabiatiga  ko`ra 

to`qimachilik  matoda  hosil bo`lgan pardozning ta`siri - yuvish paytida va 

kimyoviy  tozalashda  turlicha  bo`ladi.    Shunga    asoslanib    pardozlash 

---

 

 

 

42 

materiallarni  va kompozitsiyalarni obdon  yuviladigan, kam  yuviladigan  va 

umuman  yuvilmaydigan  turlarga    bo`linadi.  Yuviladigan    appretlar 

mahsulotlarni ishlatganda birinchi yuvish ketadi[45]. 

     Kam yuviladigan appretlar mahsulotni  4-5  marotaba  yuvgandan keyin 

jarayon ketadi. Yuvilmaydigan appretlar keng qo`llaniladi. Ular yordamida 

hosil  bo`ladigan  pardoz    juda  ko`p    yuvgandan  so`ng  yoki  umuman 

ketmaydi.  

     Sellyuloza  tolasidan    tayyorlangan,    matolarni    pardozlash  uchun 

kimyoviy va fizika - mexanikaviy usullardan keng foydalaniladi.  

     Mochevina  formaldegid  smolasi  predkondensatining  asosiy  mahsuloti 

metilolmochevina  bo`lib,  u  mochevina  va  formaldegidning  o`rtasidagi 

reaksiyadan olinadi. 

          Yuqori  harorat  va  katalizator    ishtirokida    bu    birikmalarning 

molekulasi o`zaro   faol  ta`sirlashib  (polikondensatlanib),  tola strukturasi 

ichiga smola hosil qiladi. 

     Sellyuloza mahsulotlarini  pardozlash preparatlari bilan ishlov berganda, 

tolaning submikroskopik g’ovaklarini va amorf  bo`shliqlarini to`ldiradi. 

     Ma`lum harorat va sharoit yaratgandan keyin bu bo`shliqlarda kimyoviy 

reaksiya    borib  smola  hosil  bo`ladi  va  sellyulozaning  gidrooksil  –OH  

gruppasi bilan o`zaro ta`sirlashadi. 

         Yuqorida ko`rsatilgan barcha predkondensatlar 110-160

o

C   haroratda 

va katalizator  ishtirokida  makromolekulalari bog’lanib   smola  hosil qiladi. 

Katalizator sifatida  magniy  xlor, ammoniy xlor,  rux   xlor, kuchsiz organik 

kislotalar 

yoki 

ularning 

kombinatsiyasi 

ishlatiladi. 

Termoreaktiv 

smolalarning  predkondensatini  qo`llashdagi  asosiy  kamchiligi  matolarning 

mexanikaviy mustahkamligi ancha  pasayadi (40-50% paxta va 60% gacha 

kanop  mahsulotlarning).  Appret  tarkibiga    termoplastik    polimerlar   

(polietilen, 

polivinilasetat 

emulsiyasi) 

qo`shish 

bilan 

tolaning 

mustahkamligini yo`qotish kamayadi.      

---

 

 

 

43 

     G’ijimlanmaslik  deganda  to`qimachilik  matolarning  bo`yashdan  keyin 

tezda  oldingi  o`z  holiga  kelishi  va  hosil    bo`lgan    katlarni    taxlash 

tushuniladi.  Odatda,    g’ijimlanmaslik  mato  g’ijimlangandan  keyin  uning 

katlari    burchagini  tiklash  ko`rsatkichi  bilan  tavsiflanadi  va  gradus  bilan 

ifodalanadi. Masalan,  paxtadan tayyorlangan matolar uchun pardozlashdan 

so`ng katlarning burchak tiklanishi 70-85

o 

.  

     To`qimachilik  mahsulotlar    o`lchamining    o`zgarishi    ko`p  omillarga 

bog’liq:  tola  tabiatiga,    to`qimachilik  ipning  strukturasiga,  matoni 

to`qilishiga,  ishlov  berish  texnologiyasiga.  Sellyuloza  tolasi  juda  yaxshi 

suv  o`tkazadi,    suvda  bo`kadi,  natijada  eniga  kengayadi  va  bo’yiga 

qisqaradi. Paxtadan tayyorlangan mahsulotlarni pardozlash jarayonida turli 

ishlov berish natijasida ular qisqaradi va bu texnologik qisqarish deyiladi.   

     To`qilgan  tayyor  mahsulotlarga  jarayon  oxirida    maxsus    uskunalarda 

termik ishlov berish natijasida ularning shakli mustahkamlanadi.