Газламаларни буяш ва гул босишга тайёрлаш

Yakunlovchi pardozlash jarayonining texnologiyasi 

 Matolarga suv itaruvchanlik xususiyatga berish ikki turga bo`linadi. 

     1. Suv o`tkazmaydigan 

     2. Suv itaruvchanlik xususiyati. 

     Suv  o`tkazmaydigan  pardoz  turi  berishda  matoning  butkul  yuzasiga 

gidrofob  plyonka  (bitum,  rezina,  polixlorvinil  va  boshqalar)  yurgiziladiki, 

unda  mato  suvdan  tashqari  havo  ham  o`tkazmaydi,  pardozning  bu  turi 

asosan texnika ehtiyojlari uchun qo`llaniladi. 

     Pardozlashning  ikkinchi  turi  katta  ahamiyatga  ega  bo`lib,  gigiyena 

talablarga javob beradi. 

     To`qimachilik  tolalarining  suv  itaruvchanlik    xususiyati    asosan 

tolalarning suv shimuvchi gruppalarini to`sib himoya qilishda asoslangan. 

     Tolalarga  suv  itaruvchanlik  xususiyati  berish,  suv  itaruvchi  alkil 

radikallarning tola yuzasiga tekis  zich  joylashishi  natijasida hosil bo`ladi. 

     Matolarga  suv  itaruvchanlik  xususiyati  berishning  bir  necha  xillari 

mavjud,  masalan:  tuzli  sovun  yordamida.  Bu  xil  pardozlash  eski  usul 

bo`lib,    metalli  tuzlarning  (asosan  alyuminiy  yoki  mis)    yuqori  molekulali 

yog’li    kislotalar  bilan  mato  yuzasiga  parda  hosil  qilishdan  iborat.    Bu 

tuzlar  yuqori  suv  itaruvchanlik  xususiyatiga  ega  bo`lib,  mato    ishlov  

berganda  iplar chidamli suv itaruvchanlik qavati bilan qoplanadi.  Jarayon 

ikki  usulda:  ikki vannali va bir vannali usulda olib   boriladi.[88] 

---

 

 

 

79 

    Xromolan  yordamida  suv  itaruvchanlik  xususiyati  berish.  Suv 

itaruvchanlik  xususiyati  berish  maqsadida  keyingi  paytlarda  maxsus 

preparatlar ishlab chiqarildi : xromolan va alyumolan. 

        Tabiiy  ipakdan tayyorlangan   matolarni   pardozlashda  toladagi  nodir 

xususiyatlar-  alohida  o`ziga  xos  mo’tadil  tovlanish,  yumshoqlik, 

egiluvchanlik kabilarni ko`rsatishdan iborat.  Bundan tashqari matoga kam 

kirishish,  tovar  ko`rinishi  berish,  mustahkam  shakl  beriladi.  Ipakli 

g’ijirlaydigan  matolar  plyusovkada  1%    li  sirka  kislotasi  bilan  ishlov 

berilib, quritib en beradigan mashinada quritiladi. Matoni mashinaga ilgari 

o`tkazib  uzib  berish  hisobidan  mato  qisqaradi  va  bunda  yaxshi  aniq 

ko`rinishdagi g’ijirlash "krepoviuy" effekt olishga erishiladi.  

 Tolalarning  sorbsion  xususiyati  ularni  tayyorlash  jarayonida  ishchi 

eritma tarkibiga kiritilgan sirt aktiv moddalar (SAM) tabiatiga ham bog’liq. 

Sirt  aktiv  moddalar  paxta  tolali  to’qimachilik  materiallari  tarkibidagi 

yog’simon  va  mumsimon  moddalarni  emulgirlab,  qaynatish    eritmasiga 

chiqarishga  xizmat  qiladi.  Sintetik  tolalarni  pardozlashga  tayyorlash 

jarayonida  SAM  ularni    sirtiga  surtilgan  moylovchi  moddalardan 

tozalaydi.[45] 

     Tarkibida  17%  nitron  tutgan  paxta-nitron  aralash  tolali  kalava  iplarni 

tayyorlash  jarayoni  sifatiga  turli  xildagi  SAMlarning  ta’siri  o’rganildi. 

Buning 

uchun 

quyidagi 

SAMlar 

tanlandi: 

OP-10, 

―Veskim‖  

kompaniyasidagi  SAM,  Stearoks-6,  Metaupon,  Nekal,  Sulfanol.  Bu 

preparatlar  ishtirokida  bir  xil  sharoitda  kalava  iplarni  tayyorlash  jarayoni 

olib borildi va quyidagi natijalarga erishildi: 

 –  Stearoks-6    preparati  ishtirokida  tayyorlangan  kalava  iplar  past  fizik-

mexanik  ko’rsatkichlar  bilan birga juda past kapillyarlik  berdi; 

– Nekal preparati barcha ko’rsatkichlar bo’yicha yomon  natija berdi; 

-  OP-10  preparati  ishtirokida  tayyorlangan  kalava  iplar  yuqori  fizik-

mexanik  ko’rsatkichlarni  namoyon  qildi,  lekin  ularning  kapillyarligi    past 

---

 

 

 

80 

bo’ldi  (  128  mm/soat,  130  mm/soat),  hamda  oqlik  darajasini  (82%) 

namoyon qildi; 

–  Sulfanol  ishtirokida  tayyorlangan  namunalar  faqat  oqlik  darajasi  (86%) 

bo’yicha biroz yaxshi natija ko’rsatdi; 

–  Metaupon  ishtirokida  tayyorlangan  namunada  kapillyarligi  va  oqlik 

darajasi  bo’yicha  yaxshi  natijalarga  erishilgan  bo’lsa  ham,  fizik-mexanik 

ko’rsatkichlari bo’yicha past natijalarni ko’rsatdi; 

– ―Veskim‖ firmasi SAM-si bilan tayyorlangan kalava iplar esa yuqoridagi 

hamma  SAM  larga  nisbatan  barcha  ko’rsatkichlar  bo’yicha  yuqori 

natijalarga erishdi, masalan kapillyarligi 180 mm/soat. 

Ushbu  tarkibdagi  aralash  tolali  kalava  iplarni  tayyorlashda  SAM 

sifatida  ―Veskim‖ firmasi sirt aktiv moddasi tavsiya etildi.  

Effektiv  emulgirlovchi  moddani  tanlash  maqsadida  turli  sirt  aktiv 

moddalar tabiatini  matoni qaynatish sifatiga ta’siri o’rganildi. SAM  lardan 

steoroks-6,    steoroks-920,  metaupon,  sulfonol,  OP-10  va  nekallar  sinab 

ko’rildi.[59]