Gen injeneriyasi nanobiotexnologiyasining bir yo‘nalishi sifatida

muvaffaqiyatli tajribalar o‘tqazish uchun zarur bo‘lgan ikkinchi sharoit, bu 
“vektorlardan” foydalanishdir.
7-мавзу: GEN INJENERIYASI NANOBIOTEXNOLOGIYASINING 
BIR YO‘NALISHI SIFATIDA. 

---

Vektorlar – viruslar yoki bakteriyalardan olinadigan qisqa xromosomalardan 
tashqaridagi DNK fragmenti – plazmidalar. Restriktazalar va ligazalar yordamida 
olimlar vetorlarga DNK ni kerak bo‘lgan fragmentini (gen ) kiritdilar. Vektorni 
vazifasi – yangi DNK hujayraga kiritish va uni xo‘jayin – organizm DNK siga 
joylashtirish. 
Gen injeneriyasi metodlarini mukammallashtirish, qarindosh bo‘lmagan 
organizmlarni shu jumladan evolyusiyani har xil bosqichida turgan organizmlarni 
ham genetik informatsiyalarini birlashtirish imkonini beradi. Bundan tashqari, 
“probirkada” (in vitro) rekombinant DNK yaratish jarayonini boshqarish ham 
mumkin. Albatta bunday sharoitda tirik organizmni to‘sib qo‘yuvchi 
mexanizmlarini chetlab o‘tish imkoni paydo bo‘ladi. Bugungi kunda gen 
injeneriyasi metodlari dorivor moddalar ishlab – chiqarishda hamda boshqa qator 
jarayonlarda muvoffaqiyatli ishlatib kelinmoqda. Ularni asosida, keng masshtabda 
insulin, interferok va interleykin ishlab chiqarilmoqda. Gen injeneriyasi asosida 
transgen o‘simliklar olish texnologiyasi yaratilgan.
3.1-rasm. Gen injeneriyasi usuli bilan yaratilgan makkajo‘xorini yangi navlari 
SHuningdek, nafaqat sermahsul, balki yuqori darajada kasalliklarga va 
parazitlarga chidamli bo‘lgan hayvon zotlari ham yaratilgan.Masalan, Belgiyada va 
AQSH da kartoshkani va pomidorini yangi, kolorado qo‘ng‘iziga chidamli bo‘lgan, 
insektitsidlarni 40-60% ga qisqartiradigan navlari yaratilgan. 
Gen injeneriya bo‘yicha tajribalarni muvaffaqiyatli o‘tqazish uchun, 
eksperimentator qanday konkret vazifalarni hal qilishi kerak?
Gen-injenerlik ishlarni bajarish uchun 3 vazifani bajarish talab qilinadi: 
1) hujayraga ko‘chirib o‘tkazishga yaraydigan, rekombinant DNK yaratish; 
2) rekombinant DNK ni hujayraga kiritish metodlarini ishlab-chiqish; 
3) xo‘jayin – organizm hujayrasiga kiritilgan genlarni normal faoliyat 
ko‘rsatishi sharoit yaratish. 
Gen tik injeneriya bo‘yicha har bir ish, bir necha bosqichda amalga oshiriladi: 

---

1) kerakli gen tabiiy manba’lardan ajratib olinadi yoki kimyoviy yo‘l bilan 
sintez qilinadi; 
2) Vektor (kerakli genni hujayraga tashib o‘tuvchi DNK molekulasi) 
tanlanadi; 
3) vektor va tashib o‘tadigan gen yagona strukturaga birlashtiriladi (DNK ni 
rekombinant molekulasi); 
4) vektor va gen saqlovchi birlashgan strukturani, xo‘jayin – organizmining 
hujayrasiga kiritiladi. 
3.2-rasm. Rekombinant (gibrid) DNK ning yaratilishi