Geo graf iya

b) - cho‘llar; c) - muzlik (arktika) cho ‘llari; d) - savanna.
Tuya, kiyik, toshbaqa, kaltakesak, ilon, chayon, kem iruvchi hayvonlar 
k o ‘p tarqalgan. K o ‘p joylarni qum bosib yotadi (64-b rasm).
0 ‘rm o n -d a sh t v a d a s h tla r zonasi. Bu zona Shimoliy yarim sharda 
keng m aydonni egallagan. Janubiy y arim sh arn in g bu k en g lik lari, 
asosan, dengiz va okeanlar bilan qoplanganligi uchun dashtlar kam. 
D asht zonasida yerlar, asosan, o ‘tloqlardan iborat. Bu zona iqlim i, 
tuproqlari dehqonchilik uchun qulay. Shu sababli bu zona yerlari deyarli 
to ‘liq haydalib, ekinzorlarga aylantirilgan.
A ra la s h v a k e n g b a rg li o ‘r m o n la r i z o n asid a y o g i n nisbatan 
k o ‘proq - 400-500 mm, qish ancha sovuq, yoz iliq b o ‘ladi. Bu zona- 
ning k o ‘p yerlari keng bargli va aralash o ‘rm onlar bilan qoplangan. 
O ‘rm onlarda qarag‘ay, qora qarag‘ay, eman, qayin daraxtlari o ‘sadi. 
H ayvonot dunyosiga boy.
Yerning qutblari atroflarida qish uzun, ju d a sovuq, yoz qisqa, salqin 
b o ‘ladi. Yevrosiyo va Shim oliy Am erikaning shim oliy qism ida ju d a 
katta m aydonlarni tu n d r a zo n asi egallagan. Bu zonada pakana qayin
BIO
SF
E
R
A.
IN
SO
N
VA
T
A
B
IA
T

---

BIO
SF
E
R
A.
IN
SO
N
VA
T
A
B
IA
T
►
100
va qutb toli deb ataluvchi butalar, m ox va lishayniklar o ‘sadi. Yozda 
k o ‘p qushlar uchib keladi.
Shimoliy M uz okeanidagi k o ‘plab orollar va A ntarktidada m u zlik
(a rk tik a ) ch o ‘lla ri zo n asi joylashgan b o ‘lib, asosan, qor va m uzlar 
bilan qoplangan (64-c rasm).
Tabiat nafaqat ekvatordan qutblarga, balki to g ‘ etagidan cho‘qqisiga 
tom on ham alm ashinib boradi. Biz buni balandlik m intaqalanishi deb 
ataymiz.
edurtm_uz
Tayanch so‘z va tu sh u n ch alar 
T abiat kom pleksi 
Savanna 
T undra
Tabiat zonasi 
E kvatorial o‘rm o n lar 
T ropik o‘rm o n lar
C ho‘llar
D asht
B alandlik m intaqalanishi
1. Tabiat kompleksi nima? Tabiat zonasi-chi?
2. Tabiat zonalari qanday vujudga keladi?
3. 64-rasm dagi b) va c) holatlarda tasvirlangan choTlar 
bir-biridan nimasi bilan farq qiladi?
4. Bizning mamlakatimiz qaysi zonada joylashgan?
3 0 - § . 
U M U M L A S H T IR U V C H I T A K R O R L A S H
O ‘quv yili davom ida o ‘tilgan m avzularning tayanch m azm unini 
darslik ham da 5-sinf o ‘quv atlasi yordam ida m ustahkamlash va umum- 
lashtirish yuzasidan suhbat va savol-javob o ‘tkaziladi.
1. Quyidagi sonli masshtablarni nomli masshtablarga aylantirib, km 
larda ifodalang.
a) 1:100 000 
d) 1:500 000
b) 1:1 000 000 
e) 1:7 500 000
c) 1:10 000 000 
f) 1:2 800 000
2. Q uyidagi holatlarning qaysi birida atm osferaning gaz tarkibi 
to ‘g ‘ri berilgan?

---

edurtm uz
- Azot
В - K islorod 
Ы - Boshqa gazlar
3. 
Quyidagi rasm da qaysi shamol turi aks ettilgan? U Yer sharining 
qaysi hududlarida kuchli esadi?
Yozda
Qishda
Past bosim
Yuqori bosim
+