Geo graf iya

Q e d u rtm _ u z
NOSIR XISRAV 
sayohati (XI asr)
I
V
Bayrut
MISR 
Quddus 
. |
Qazvin11
Isfahon т.г , 
Balx
тэ„„„„ 
Nishopur
JMarv
Qabadiyon
Basra
'' * 
—
Makka
ARABISTON
Mo‘lton
\
%
— Mashhur sayyoh va 
olim Nosir Xisravning 
«Safarnoma» asarida 
ko ‘plab qiziqarli ma ’lu- 
motlar uchraydi.
5-rasm. Nosir Xisrav 
sayohati.
Yer y u zi tab iatin in g b arc h a x u su siy atlarin i, ayrim tab iiy hodisa- 
larni, ularning sabab va oqibatlarini olim lar yetarlicha tushuntirib 
berganlari y o ‘q. Shuning uchun geograf olim lar Yer yuzasini, uning 
ta b ia tin i y a n a d a m u k am m al o ‘rg a n is h n i d av o m e ttiris h m o q d a . 
G eograflarning tadqiqotlari natijalaridan x o ‘jalikning turli sohalarida 
keng foydalaniladi.
H ozirgi v aq td a g eograflar o ‘zlarining tad q iq o tla rid a hiso b lash
texnikasidan, kom pyuterlardan, kosm ik suratlardan foydalanishmoqda. 
E ndilikda Yer yuzasidagi har bir nuqtaning aniq geografik o ‘rnini 
Yerning sun’iy y o ‘ldoshlari yordam ida bilib olish mumkin.
10
Tayanch so‘z va tu shunchalar
Globus 
X a rita
K ashfiyot
T abiat 
Tadqiqot 
Sun’iy yo‘ldosh
Ekspeditsiya 
M aterik
Q it’a
1. Eratosfen va Ptolem eyning geografiya fani rivojiga 
qo‘shgan hissalari haqida nimalarni bilasiz?
2. B eruniy Shimoliy yarim shar globusini yasaganidan 
keyin qanday muhim xulosaga kelgan?
3. Hozirgi zamon geograflari nim alarni o‘rganishadi?

---

Q e d u rtm _ u z
BOB. YER - QUYOSH SISTEMASIDAGI SAYYORA
3 - § . Q U Y O SH , OY VA Y U L D U ZL A R
Y u ld u zlar. Tunda osm onga qarasangiz, ju d a k o ‘plab yulduzlar 
tartibsiz sochilib yotganga o ‘xshaydi. A slida ular osm onda tartibsiz 
sochilib yotmaydi. Hozirgi vaqtda olim lar rasadxona (observatoriya)- 
larda yulduzlarning kattaligi, harorati, harakati va m oddalar tarkibini, 
shuningdek, o ‘zaro joylashuvini ham o ‘rganishmoqda.
Yulduzlar Yerdan ju d a uzoqda joylashgan, nihoyatda qizib yotgan 
osm on yoritgichlaridir. U larni odam lar qadim dan guruhlarga ajratish- 
gan va har bir guruhga nom berishgan. B ular y u ld u z tu rk u m la ri deb 
ataladi. Masalan, Katta Ayiq (Yetti og ‘ayni), Kichik Ayiq, Qutb yulduzi 
(O ltin Qoziq) va boshqalar.
Bolalar, Sizlar Katta Ayiq yulduzlar turkumini bilsangiz kerak. U lar­
ni xayolan chiziq bilan tutashtirsangiz shakli cho‘m ichga o ‘xshaydi. 
C ho‘m ich bandidagi ikkinchi yulduz yonida kichik yulduzcha bor. 
Qadimda jangchilarning k o ‘zi o ‘tkirligini shu yulduzni k o ‘ra olishiga 
qarab aniqlashgan.
Katta Ayiq
Kichik Ayiq
Oltin Qoziq 
(Qutb) yulduzi
f  Shimoliy 
1 
nuqta
11
Sh
6-rasm. Qutb (Oltin Qoziq) yulduzini va ufqning shimoliy nuqtasini topish.
Y
ER
— 
Q
U
Y
O
S
H
S
IS
T
E
M
A
S
ID
A
G
I 
S
A
Y
YO
R
A

---

Y
ER
— 
Q
U
Y
O
S
H
S
IS
T
E
M
A
S
ID
A
G
I 
S
A
Y
YO
R
A