Geog 1 (38-янги). p65

Yevrosiyoning siyosiy xaritasi. Materikning siyosiy xaritasida
90 tadan ortiq davlat bor. Maydoniga ko‘ra yirik davlatlardan
Rossiya (maydoni 17,1 mln kv km), Xitoy (9,6 mln kv km),
mitti davlatlardan Vatikan (0,4 kv km), Lixtenshteynni (0,2
ming kv km) ko‘rsatish mumkin. Eng ko‘p sonli aholisi bor
davlatlarga Xitoy (1,35 mlrd dan ortiq), Hindiston (1,3 mlrd ga
yaqin), Indoneziya (259,4 mln), Pokiston (203,4 mln), Bang-
ladesh (162,9 mln), Rossiya (144 mln dan ortiq), Yaponiya
(125,3 mln) kiradi. Bu davlatlarda Yevrosiyo aholisining yar-
midan ko‘p qismi yashaydi.
Yevrosiyo siyosiy xaritasining shakllanishi uzoq davom etgan
tarixiy jarayon bo‘lib, unda jamiyatning rivojlanishi aks etadi.
Atama, tayanch tushuncha va nomlar
Aholi zichligi, irqlar, yevropeoid, germanlar, slavyanlar,
romanlar, hindlar, turklar, siyosiy xarita.
Nazorat uchun savollar
1. Materikda irqlar qanday tarqalgan?
2. Aholi zichligining sababi nimada? Aholi qayerlarda zich?
Amaliy topshiriqlar
1. Maydoniga, aholisining soniga ko‘ra 10 ta yirik va 5 ta
mitti davlatni daftaringizga yozing va yozuvsiz xaritaga
tushiring, xaritadan ularning poytaxtlarini bilib oling.
2. Yevrosiyodagi aholi zich joylashgan hududlarni xarita-
dan toping va tahlil qiling.
59- §. Antropogen tabiat
komplekslari
Antropogen tabiat komplekslari. Yevrosiyo hududi qadim-
dan aholi yashab kelgan sivilizatsiya markazlaridan hisoblanadi.
O‘rta dengiz sohillaridagi qadimiy subtropik o‘rmonlar inson

---

135
xo‘jalik faoliyati tufayli kesib yuborildi. Sharqiy Yevropa tekisli-
gidagi qora va kashtan tuproqli dashtlarning 80 % maydoni
o‘zlashtirilgan. Ularning o‘rnida shahar va qishloqlar, bog‘lar va
turli ekin maydonlari kabi antropogen komplekslar hosil bo‘l-
gan. Shuningdek, Mesopotamiya va Buyuk Xitoy tekisliklari,
Hindiston, Yevropa va O‘rta Osiyoning qadimdan o‘zlashtirilib
kelinayotgan hududlarida, tog‘ yonbag‘irlarida antropogen land-
shaftlar barpo etilgan.
Yashash uchun qulay hududlar o‘zlashtirib bo‘lindi. XX asr-
ning ikkinchi yarmidan boshlab o‘rmonlar, cho‘llar va tog‘li
zonalarni o‘zlashtirishga kirishildi. Natijada, antropogen tabiat
kompleksi egallagan maydonlar tobora kengayib bormoqda.
Tabiatni muhofaza qilish maqsadida Yevrosiyo tabiat zona-
larida va tog‘li o‘lkalarda qo‘riqxonalar, milliy bog‘lar, buyurt-
malar barpo etilgan. Qo‘riqxonalar jamoalarining asosiy maq-
sadi tabiatning betakror joylarini, ajoyib relyef shakllarini, ser-
jilo ma’danlarini, turli-tuman o‘simlik va hayvonot olamini va
boshqa tabiat yodgorliklarini tabiiy holda saqlab qolishdir. Ural
tog‘ida Ilmen, Oltoy, Yevropada Belovej pushchasi, Astraxan,
Osiyoda Chatqol, Issiqko‘l, Barguzin, Taman Negara kabi qo‘-
riqxona va milliy bog‘lar tashkil etilgan.
Ayni paytda, tabiatni asrash, uning resurslaridan oqilona
va tejamkorlik bilan foydalanish masalasiga katta e’tibor be-
rilmoqda.