Geog 1 (38-янги). p65

Karpat tog‘lari O‘rta Yevropaning sharqiy qismida joylash-
gan, yoysimon shakldagi tog‘ sistemasidan iborat bo‘lib, tabiiy
xususiyatlariga ko‘ra uch qismga — G‘arbiy Karpat, Sharqiy
Karpat va Janubiy Karpat tog‘lariga bo‘linadi. Karpat tog‘la-
rining uzunligi 1 500 km, o‘rtacha balandligi 800 — 1 200 m, eng
baland joyi Baland Tatra tog‘idagi Gerlaxovski-Shtit cho‘q-
qisidir (2 655 m).
Karpat tog‘lari yangi tog‘ burmalanishlari, vulqonlar ta’si-
rida hosil bo‘lgan. Unda foydali qazilmalardan neft, gaz,
ko‘mir, temir va marganes rudalari, rangli va nodir metallar,
kaliy hamda osh tuzlari mavjud.
Iqlimi Alp tog‘larining iqlimiga qaraganda biroz kontinen-
talroq. Yanvarning o‘rtacha harorati –3 –5 °C. Tog‘ etaklarida
yoz issiq, o‘rtacha harorat +17 +20 °C ga teng. Balandlikka
ko‘tarilgan sari harorat pasayadi. Yillik yog‘in 800 — 1 000 mm,
tog‘ tepalarida 1 200 — 2 000 mm.
Karpat tog‘lari daryolarga boy. Shimolga oqadigan Oder,
Visla daryolari Karpatdan boshlanadi.
Karpatning eng katta tabiiy boyligi tog‘ o‘rmonlaridir. Unga
o‘rmonli Karpat deb nisbat berilishi bejiz emas. Tog‘ yonbag‘irlarida
keng bargli o‘rmonlar (buk, eman, zarang, qora qarag‘ay)
tarqalgan. Eng baland joylari ham tog‘ o‘rmonlari bilan qoplangan.
Ular planinalar (yaylovlar) deb yuritiladi. Pasttekisliklarda ah-
yon-ahyonda pushta deb ataluvchi dashtlar saqlanib qolgan.
Karpat tog‘larida, asosan, qo‘ng‘ir ayiq, to‘ng‘iz, silovsin,
olmaxon, suvsar kabi hayvon turlari ko‘p uchraydi.

---

140
Atama, tayanch tushuncha va nomlar
O‘rta Yevropa, Alp-Karpat tog‘lari, o‘rmonli Karpat, plani-
nalar, pushta, Reyn, Dunay, Tisa.
Nazorat uchun savollar
1. Alp tog‘larining tabiati qanday omillar ta’sirida tarkib
topgan?
2. O‘rmonli Karpat, planina, pushta qanday ma’nolarni
anglatadi?