Geog 1 (38-янги). p65

Amaliy topshiriqlar
1. O‘rta Yevropa o‘lkasini yozuvsiz xaritaga tushiring.
2. Alp va Karpat tog‘lariga qiyosiy tavsif bering va dafta-
ringizga yozing.
62- §. Sharqiy Yevropa
Geografik o‘rni. Sharqiy Yevropa tekisligi Yevrosiyoda eng
yirik tabiiy geografik o‘lkalardan biri bo‘lib, uning maydoni qa-
riyb 4 mln kv km ga teng. Bu tekislik Yevropaning sharqiy qis-
mida joylashgan. Sharqiy Yevropa tekisligi turli kengliklarda joy-
lashgan bo‘lib, shimolda tabiat komplekslari tundradan boshla-
nib, janubi sharqda mo‘tadil mintaqaning cho‘l tabiatigacha
davom etadi.
Tabiiy sharoiti. Sharqiy Yevropa tekislik o‘lkasi geologik ji-
hatdan Yer po‘stining eng qadimgi, nisbatan barqaror bo‘lgan
Sharqiy Yevropa platformasida tashkil topgan. Platformaning
yuza qismi hozirgi davr dengiz va kontinental yotqiziqlari bilan
qoplangan. Sharqiy Yevropa tekisligi xilma-xil boyliklarga ega.
Krivoy Rogdagi temir koni, Kursk magnit anomaliyasi, Pe-
chora va Donetsk havzalaridagi toshko‘mir konlari, Volga-Ural
rayoni va Pechora havzalaridagi neft konlari, Boltiqbo‘yidagi

---

141
yonuvchi slanes konlari bunga yaqqol misoldir. Bu o‘lkada ba-
landliklar, kryajlar, tekisliklar va pasttekisliklar keng tarqalgan.
Sharqiy Yevropa iqlimining shakllanishida Atlantika okea-
nidan esadigan iliq va nam havo massalari hamda Arktika sovuq
havo massalarining ta’siri kuchli. Shimoldan janubga va g‘arb-
dan sharqqa borgan sari iqlimning kontinentalligi orta boradi.
Tekislikning g‘arbida qish yumshoq (–6 –8 °C), sharqida sovuq
(–10 –20 °C). Yoz oylari ko‘pchilik joylarda salqin (+18 +22 °C).
O‘lkaning janubi-sharqiy qismida davomli jazirama issiq (+25
+29 °C) bo‘ladi. Yog‘inlarning yillik miqdori g‘arbdan sharq
tomonga kamayib (800 — 600 mm) boradi. Eng kam yog‘in-
garchilik (200 mm) Kaspiybo‘yi pasttekisligida kuzatilgan.
Sharqiy Yevropa tekisligi daryolarga juda boy. Tekislikning
shimolga qarab oqadigan daryolari Pechora, Mezen, Shimoliy
Dvina sersuv daryolar hisoblanadi. Janubga qarab oqadigan eng
yirik daryolar Volga, Dnepr va Ural daryolaridir.
Sharqiy Yevropa tekisligida ko‘llar ko‘p, ayniqsa, ular tekis-
likning shimoli g‘arbida keng tarqalgan. Bunga sabab Yer yuza-
sining tuzilishi va iqlim sharoitining qulayligidir.
Sharqiy Yevropa tekisligida shimoldan janubga tomon quyi-
dagi tabiat zonalari birma-bir almashinib keladi: tundra, o‘r-
mon-tundra, tayga, aralash o‘rmonlar, keng bargli o‘rmonlar,
o‘rmon-dasht, dasht, chalacho‘l va cho‘llar.