Geog 1 (38-янги). p65

Atama, tayanch tushuncha va nomlar
Issiq iqlim mintaqalaridagi tabiat zonalari, tosh eman, yer-
tut daraxti, paporotnik, bambuk, piton, karkidon.
21- rasm. Mo‘tadil va issiq iqlimli mintaqalar hayvonlari.
Yo‘lbars
Panda
Yak
Fil
Piton iloni

---

131
Nazorat uchun savollar
1. Cho‘llar qaysi iqlim mintaqalarida uchraydi?
2. Savannalar qayerlarda tarkib topgan?
Amaliy topshiriqlar
1. Mavzuga tegishli tabiat zonalarini yozuvsiz xaritaga tu-
shiring.
2. O‘rmon-dasht zonasi bilan savannalarni bir-biriga qi-
yoslang.
57- §. Balandlik mintaqalari
Yevrosiyo hududining deyarli yarmi tog‘lardan iborat. Tog‘-
lardagi balandlik mintaqalarining soni va turi ularning geografik
o‘rniga, balandligiga, yo‘nalishiga, havo oqimlariga ro‘para ke-
lishiga bog‘liq. Tog‘ qaysi tabiat zonasida joylashgan bo‘lsa,
balandlik mintaqaning asosi ham shu tabiat zonasi hisoblanadi.
Balandlik mintaqalarining almashinib kelishi Himolay (38° sh. k.,
88° shq. u.), Alp (46° sh. k., 18° shq. u.) tog‘larining janubiy
yonbag‘rida aniq namoyon bo‘ladi. Himolayning tog‘ etaklarida
botqoqlashgan changalzorlar — terayalar joylashgan. Tuprog‘i
qorabalchiq-botqoq, o‘simligi baland bo‘yli (5 m gacha) o‘t
o‘simliklari, sovun daraxti, mimoza, palma va bambuklardan
iborat. Undan tepada tropik nam o‘rmonlar (ferrolit tuproqlar,
asosiy o‘simligi dafna, palma), subekvatorial doimiy yashil
o‘rmonlar (ferralit tuproqlar, asosiy o‘simligi dub, magno-
liya), subtropik doimiy yashil o‘rmonlar, bargini to‘kuvchi keng
bargli o‘rmonlar (o‘rmon-qo‘ng‘ir tuproqlar, yong‘oq, qayin,
zarang), igna bargli o‘rmonlar (chala-podzol tuproqlar, oqqa-
rag‘ay, tilog‘och), baland bo‘yli subalp va past bo‘yli alp o‘t-
loqlari (tog‘-o‘tloq tuproqlar), qor va muzliklar almashib ke-
ladi (22- rasm). Terayalarning iqlim sharoiti yerdan 2 — 3 marta

---

132
hosil olish imkonini beradi. Odatda, yozda sholi, jut, shakar-
qamish, qishda esa arpa, grechixa va bug‘doy yetishtiriladi.
Himolay va Alp tog‘laridagi balandlik mintaqalarini qiyos-
lasak, shunday xulosaga kelish mumkin: baland tog‘lardagi
mintaqalar soni qutblardan ekvator tomon ortib boradi. Agar
bunday tog‘ qutbda bo‘lsa bitta, agar taygada joylashsa uchta,
dasht zonasida joylashsa yettita balandlik mintaqasi hosil bo‘ladi.
Masalan, Kavkaz tog‘laridan qutbgacha qancha tekislik min-
taqalari bo‘lsa, shu tog‘ning shimoliy yonbag‘rida shuncha ba-
landlik mintaqalari tarkib topadi. Kavkaz tog‘ining shimoliy
yonbag‘rida dasht, o‘rmon-dasht, keng bargli o‘rmonlar, ara-
lash o‘rmonlar, igna bargli o‘rmonlar, subalp va alp o‘tloq-
lari, eng balandda qor va muzliklar almashinib keladi.