Geologiya va konchilik ishi fakulteti 5540200 «Konchilik ishi» yo ‘nalishi fqb mutaxassisligi bakalavr talabalari uchun

3.7. Maydalash mashinalarining tasnifi 
va ularning ishlash printsiplari 
Ma’danlarni maydalash amalga oshiriladigan apparatlar maydalagichlar 
deyiladi. Bu apparatlar bo‘linish ta’sirini hosil qiluvchi mexanizmning tuzilishi va
mineral agregatiga ta’sir qilish usuli: qisqa ta’sir qiluvchi dinamik yuk-zarba,
asta-sekin kuch quyish - ezish va parchalash, abraziv bo‘linish - ishqalanish va 
boshqalar bilan bir-biridan farq qiladi. 
Bo‘linish (uzilish) ni quyidagi mexanizmlar sodir etadi: katta konus ichida 
aylanadigan ikkinchi konus; tekis yuzali yoki tishli valok; qaytarma-ilgarilama 
harakatlanuvchi plitalar; bolg‘achalar; ruda bo‘laklarini irg ‘ituvchi va ularni 
qaytaruvchi plitalarga urib aylanuvchi rotorlar va x.k. 
Ma’danning mustahkamligi, qovushqoqligi, bo‘laklarning kattaligi va boshqa
xususiyatlarga qarab maydalash uchun tashqi ta’sirning biron-bir samaraliroq 
usuli tanlanadi. 
Maydalagichlar 4 ta asosiy guruhga bo ‘linadi: 
- yuzli maydalagichlar - mahsulotni maydalash davriy ravishda qo‘zg‘aluvchi 
va qo‘zg ‘almas, tekis yoki botiq chiziqli yuz orasida sodir bo ‘ladi; 
- konusli maydalagichlar - mahsulot uzluksiz ravishda ikkita (birini ichida 
ikkinchisi aylanuvchi) konus yordamida maydalaniladi; 
- valokli maydalagichlar - mahsulot ikkita bir-biriga qarama-qarshi 
harakatlanuvchi silliq yoki tishli tsilindrik valoklar orasida ezilib maydalaniladi; 
- zarbli maydalagichlar - ma’dan bo‘laklar katta tezlik bilan harakatlanuvchi 
maxsus detallar, masalan, bolg‘achalar zarbi ta’sirida maydalanadi. 
Masalan, agar ma’dan mustahkam bo‘lsa, uni maydalashning eng qulay usuli 
ezish yoki zarba hisoblanadi. Ma’dan bo ‘laklarida ko‘p darzlar bo‘lib, u murt 
bo‘lsa uni zarba ostida maydalash afzalroq, biroq ma’danning qovushqoqligi 
yuqori bo‘lsa, zarba ta’sirida maydalashning samarasi keskin kamayadi. 

---

Odatda maydalashning quruq usuli qo‘llaniladi. Agar ruda tarkibida loy bo‘lsa,
(masalan, marganetsli, qo‘ng‘ir temir toshli ruda), ho‘l usulda maydalanadi. 
Maydalash usulini tanlash rudaning qimmati va maydalangan mahsulot sifatiga
qo‘yiladigan talablarga ham bog‘liq. Masalan, agar ruda mo‘rt bo‘lsa va 
qimmatbaho foydali minerallarni saqlasa, uni maydalash vaqtida iloji boricha o‘ta 
yanchiluvchanlikka, va tsianlanishga olib keluvchi ishqalanishning oldini olish 
kerak. 
Rangli va qora metalllar rudalarini yirik, o‘rta va mayda maydalashda yuqori 
mehnat unumdorligi bilan ajralib turuvchi konusli maydalagichlar ishlatiladi. 
Qattiq va o‘rtacha qattiqlikka ega jinslarni yirik, o‘rtacha va mayda 
maydalashni ezish printsipi bo‘yicha ishlovchi (yuzli, konusli va tekis valokli) 
maydalagichlarda maydalash maqsadga muvofiqdir. Yumshoq va mo ‘rt jinslarni 
yirik maydalash parchalash printsipi bo‘yicha ishlovchi (masalan, tishli valokli) 
maydalagichlarda, ularni o‘rta va mayda maydalashni zarba ta’sirida ishlovchi 
(masalan, bolg‘achali) maydalagichlarda maydalash tavsiya qilinadi.