Gеologiya va minerologiya asoslari ” fanidan o’quv- uslubiy majmua bakalavriat yо`nalishlari: barcha ta’lim yо`nalishlari uchun urganch-2012 Mundarija

Xromshpinelidlar –(Mg,Fe),(Cr,Al,Fe)₂O₄. Ximiyaviy tarkibiga binoan xromshpinelidlar quyidagi turlarga bo’linadi: xromit – FeCr₂O₄, magnoxromit (Mg,Fe)Cr₂O₄, alyumoxromit – Fe(Cr₂Al)₂O₄ va xrompikotit (Mg,Fe)(Cr,Al)₂O₄. Ushbu turlarda Cr₂O₃ miqdori 18-62% gacha o’zgaradi, FeO – 0-18%, MgO – 6-16%, Al₂O₅ – 33%, Fe₂O₃ – 2-30%. Bulardan tashqari tarkibida TiO₂– 2% gacha, 1,0% chamasi MnO va biroz vanadiy oksidi bo’ladi. Ular kubik singoniyali. O’ta asosli jinslarda xromit oktaedrik shakllarda mavjud.
Donador, yirik kristalli yaxlit agregatlar tarzida uchraydi. Rangi qora, yarim shaffof bahzan to’q qizil, jigar rangli. Xromshpinelidlarning yaltirog’ligi metalldek, qattiqligi – 5,5-7,5 ulanish tekisligi yo’q, solishtirma og’irligi – 4,8, tarkibida temir bo’lgan xromshpinelidlar kuchsiz magnit tortish xususiyatiga ega. Xromshpinelidlar doimo o’taasos magmatik jinslarning oralarida shtok, uyasimon, ustunsimon shaklli yirik konlar xosil qiladi. Ayrim o’taasos intruziv jinslarda xromshpinelidlar platinoid guruxi minerallari bilan birga paragenetik bog’liqligi aniqlangan. Nurash zonalarida xromshpinelidlar ximiyaviy barqaror, ammo issiq iqlimli sharoitda ular xam oksidlanadi va parchalanadi.
Mashxur xromit konlari Kampirsoy, Saranovsk (Rossiya), Yangi Kaledoniya, Turkiya va Kubalarda joylashgan. Xromitlar guruxiga kiruvchi minerallar xrom qazib olishda birdan-bir xomashyo xisoblanadi.
SHpinelg’ – MgAl₂O₄. Tarkibida MgO – 28,2, Al₂O₃ – 71,8% tashkil etadi. Bulardan tashqari FeO, ZnO, MnO, Fe₂O₃ va Cr₂O₃ uchraydi. Ushbu birikmalar tufayli shpinelning boshqa turlari xosil bo’ladi. Gertsinit – FeAl₂O₄, ganit – ZnAl₂O₄, galaksit – (Mn,Fe)Al₂O₄. SHpinelg’ kubik singoniyali. Odatda jinslar oralarida oktaedrik shakllarda uchratish mumkin. Uning kristallari uncha katta bo’lmaydi, bahzan yirik 25 sm.lik donalari uchraydi. SHpinelg’ rangsiz, shaffof, xar xil rangli - qizil, pushti, yashil, ko’k ranglilari mavjud. U shisha kabi yaltiraydi, qattiqligi – 8, solishtirma og’irligi – 3,8, kislotalar tahsir etmaydi.
SHpinellar kontakt-metasomatik jarayonlar maxsuli bo’lib, granatlar, piroksenlar bilan birga paragenetik uyushmalarda uchraydi. U bahzan pegmatitlarda yuzaga keladi. SHpinellar o’rta darajali metamorfizm jarayonlarda yuzaga kelgan gneyslar va kristallik slanetslar oralarida uchratish mumkin. qizil rangli qimmatbaxo asl shpinellarning konlari TSeylon, Birma, Tailand, Afg’onistonlarda topilgan. SHpinelning mutlaqo shaffof va darzi yo’q yirik kristallari qimmatbaxo bezak toshlar sifatida ishlatib kelinmoqda.