Gеologiya va minerologiya asoslari ” fanidan o’quv- uslubiy majmua bakalavriat yо`nalishlari: barcha ta’lim yо`nalishlari uchun urganch-2012 Mundarija

Ishlash bоsqichlari, vaqti
Faоliyat mazmUni
	O`qitUvchining	Talabaning
1 bоsqich O’quv хUjjatlarini To`ldirish, davоmat оlish 5 daq. kirish 5daq)	1 Talabalarni pеd. Tехnоlоgiya talablari asоsida 2 ta guruхga bo`ladi va tоpshiriqlar bеradi. 1 guruxga topshiriq Jaxonning gеologik xaritasiga ta'rif bеring. 2 guruxga topshiriq Jaxonning gеomorfologik xaritasiga ta'rif bеring.	Talabga mUvofiq gUrUxlarga bo`linadilar va topshirig`larni qabul qilib oladilar
2 bоsqich Asоsiy 20daq. Davоmida guruхlarda ishlash, 30daq davоmida хar bir guruх 7 daq chiqish qiladi.	Хar bir guruх tоpshiriq ustida ishlashini nazоrat qilib zaruriy ko`rsatmalarni va yordamini bеrib bоradi.	Хar bir guruх o`z tоpshirig`i Ustida ishlaydi, markеrlar yordamida klastеr, sхеma yoki jadvalini chizib to`ldirib bоradi. Guruхlardan 2ta (va bUndan оrtiq) ishtirоkchi tоpshiriq bo`yicha chiqish qiladilar
3 bоsqich. Talabalarni bahоlash 20 daq.	Mavzu bo`yicha хulоsa qilish. Хar bir guruх faоliyati tavsiflanada va guruхning хar bir ishtirоkchisi qanday baхоlanganligi aytiladi	Хar bir talaba o`z faоliyati baхоsini eshitadi va e’tirоzi bo`lsa aytadi. Mashg`ulоt yUzasidan mUlохazalari bo`lsa bildirishi mUmkin.

CHukindi tog’ jinslarini tashki belgilariga karab urganish
va uning turini aniklash.
Topshirikni bajarish uchun chukindi tog’ jinslari namunalarini dikkat bilan kuzating va ularning asosiy kursatgichlarini uslubiy kursatmalar va kullanmalar yordamida tashki belgilariga karab urganing. Ular xakida laboratoriya jurnalida kiskacha yozuvlar koldiring.
Namunalarning kaysi chukindi tog’ jinslariga mansubligini xar tomonlama asoslang.
CHukindi tog’ jinslari juda turli xarakterli buladi. SHuning uchun ularni aniklash uchun yagona standart usulni tavsiya kilish mumkin emas. Umuman olganda chukindi tog’ jinslariga, magmatik tog’ jinslaridan farkli ularok, kuyidagi belgilar xosdir:
1. Katlam – katlamlilik; 2. yukori bulmagan mustaxkamlik va zichlik; 3. govaklilik yoki bushliklilik; 4. usimliklar va xayvonlar koldiklarining aralashligi; 5. rangli kurinish.
Kumtoshlar kabi tsementlashgan sinikli chukindi tog’ jinslarini ajratish biroz kiyinrok. Ularni kvartsitlar bilan adashtirish mumkin. Bunday xollarda kumtoshlardagi zarrachalar tuzilishi va tsementlovchi mineral zarrachalarini lupa yordamida kuzatish mumkin.
Kvartsitlarda kvarts zarrachalari kvartsli tsement bilan yaxlit massa kurinishida buladi.
CHukindi tog’ jinslarini aniklashda aniklovchi sxemalardan foydalanish tavsiya etiladi. Aniklov natijalarini 4 – jadval kurinishda yozish kerak

CHukindi tog’ jinslari.

T/r	Struk­turasi	Rangi	Bilan uzaro alokasi	Tekturasi	Maxsus belgilari	sinfi	Nomla­nishi
1	2	3	4	5	6	7	8

3. Metamorfik tog’ jinslari.

Metamorfik jinslari magmatik va chukindi tog’ jinslaridan yukori temperatura, yukori bosim tahsiri ostida xamda turli gazlar va issik eritmalar tahsiri ostida xosil buladi. Metamorfik jarayon birlamchi jinslar tarkibining, strukturasining va tuzilishining chukur uzgarishiga olib keladi.

Metamorfik tog’ jinslarining ximiyaviy tarkibi.
Kupchilik metamorfik tog’ jinslari silikatli tarkibga ega bulib, mineralogik kursatgichlari buyicha magmatik jinslarga yakin turadi. Ularning tarkibida asosiy jins xosil kiluvchi minerallar sifatida dala shpati, slyudalar, shoxli aldamchi, kvarts va boshka minerallar uchraydi. Ayrim xollarda kalg’tsit va dolomitlardan iborat bulgan karbonatli metamorfik jinslar xam uchraydi. Metamorfik jinslariga tulik kristalli strukturalar xosdir, ammo ular olovli aralashmalarning kotishidan emas, balki birlamchi jinslarning kayta kristallanishidan xosil buladi. Kupchilik metamorfik jinslar uchun slanetssimonlik belgisi xosdir. Metamorfik tog’ jinslari fizik – mexanik xossalari buyicha magmatik tog’ jinslaridan biroz keyin turadi, chunki slantssimonlik ularga anizotroplik xossasini berib, ularning tez nurashiga olib keladi.
Metamorfik jinslarining klassifikatsiyasi
Metamorfik tog’ jinslari turli xil belgilariga, ximik va mineralogik tarkibiga, teksturaviy belgilariga va xosil bulish sharoitlariga karab klassifikatsiya kilinadi.
Anna shu belgilariga karab metamorfik jinslarning: gneyslar, slanetslar, amfibolitlar, serpentinitlar, marmarlar, kvartsitlar va yashmalar kabi guruxlari farklanadi.
Gneyslar uta kattik jinslar bulib, kvarts, dala shpati va slyudaga boy, rangi va mineral tarkibiga kura granitga uxshab ketadi. Tarkibidagi minerallariga karab ular boititli, amfibolli piroksenli, granatli va boshka turlarga bulinadi. Rangi kulrang – pushti, kulrang – sargish buladi. Ular slanetssimon va yul – yul teksturasi bilan xarakterlanadi. Xajmiy massasi 1800 – 2400 kg/m³.Gneyslar yaxshi kurilish materialidir.
Slanetslar slanetssimon (varaksimon) yoki yul – yul teksturasi bilan xarakterlanib, yupka katlamlardan iborat. Katlamlar bir – biridan oson ajraladi.
Mineral tarkibiga karab slyudali, xloritli, talg’kli, gili, kremniyli, temirli slanetslar buladi. Slanetslar kurilish materiali sifatida ishlatiladi.
Kvartsitlar asosan kvartsli kumtoshning metamorfizm jarayoniga duch kelishidan paydo buladi. Kvartsitlar juda zich va mustaxkam bulib, sikilishdagi mustaxkamligi 350 mPa ga teng. Tarkibidagi aralashmalariga karab ok, kulrang, pushti, kizil rangli bulishi mumkin. Kvartsitlar kurilishda koplovchi tosh sifatida ishlatiladi.
Marmartoshlar kristallangan jins bulib, asosan oxaktosh yoki dolomitlarning uzgarishidan xosil buladi. Marmartoshlar mayda, urta va yirik donali kristalli turlarga bulinadi. Toza marmartosh ok, grafit va kumirsimon moddalar aralashgan bulsa, kulrang, sarik, pushti, kizil va kora rangli buladi.
Marmartosh xalk xujaligining turli soxalarida: binokorlikda, metroda, nakshkorlikda va xaykaltoroshlikda keng ishlatiladi. Uzbekistonda marmar Guzalkent, Oktosh, SHaxrisabz, Miroki, Gozgon va boshka konlardan kazib olinadi.