Geologiya va tuproqlar geografiyasi fanidan oraliq nazorat javoblari

Prolyuvial yotqiziqlar yoki proiyuviy - tog*li o‘Ikalarda
bahorda erigan qor suvlari va vaqtinchalik kuchli jala yog‘in suvlari - sei oqimlari natijasida hosil bo‘ladi. Proiyuviy tog‘ yonbag‘irlari va tog‘oldi yoyilma konuslarida keng tarqalgan.
Proiyuviy O‘rta Osiyoning tog‘ vodiylarida (Farg‘ona, Zarafshon) va shuningdek, tog‘oldi baland tekisliklarida keng tarqalgan. Tog‘oldi konus yoyilmaiari ko‘pincha shag‘al va shag‘al - qumli yotqiziqlardan, togUardan uzoqlashgan maydonlarda esa maydaroq tarkibli jinslardan iborat bo‘ladi.
Muzlik yotqiziqlari yoki morenalar - muzliklar keltirib
aralash holda yotqizilgan loy, qum, qirrali va silliqlangan shag‘al toshlardan iborat jinslardir. Morenalar kam saqlangan va mexanik tarkibi bo‘yicha esa tosh-shag‘al, qum, qumoq va loylardan iborat bo‘lishi mumkin.
O‘rta Osiyoda muzlik yotqiziqlari maydoni uncha ko‘p emas.
Ular asosan baland va o‘rtacha baland tog‘li hududlarda tarqalgan.
Qadimgi morenalar shag‘alli qumoqlardan va pastqam joylarda muz-ko‘I laming loyli jinslaridan iborat.


10.Mikroorganizmlar va tuproqlar geografiyasi

Mikroorganizmlar tuproqlaming organik va mineral tuzilishini tubdan cfzgartirib yuborishga qodir organizmlardir. Ular Yer ekotizim- lari va biosferaning turg‘unligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.

Tuproqda mikroorganizmlaming bir qancha turlari uchraydi.
Ularga: bakteriyalar, lentasimon zamburug‘lar (aktinomi- tsetlar), zamburug‘lar, suv o‘tlari va tuproq sodda hayvonlari
kiradi. Mikroorganizmlaming hayot faoliyati natijasida tuproq organik moddalarining o‘zgarishi va yangi mineral birikmalarining vujudga kelishi kabi biokimyoviy jarayonlar bo‘lib turadi. Umuman mikroorganizmlaming tuproq hosil bo‘lishida o‘rni beqiyos. Ular o‘simlik qoldiqlarining chirish, bijg‘ish jarayonlarida qatnashib, tuproqda organik - mineral hosilalami vujudga keltiradi, chirindi (gumus)ni yaratilishida bevosita ishtirok etadi. Tuproqning azot muvozanatida ham mikroorganizmlar muhim ahamiyatga ega (atmosferadagi azotni o‘zlashtiradi). Ayrim mikroorganizmlar o‘zlashtirilgan erkin molekulyar azotni murakkab moddalarga aylantiradi va tuproqda azotli moddalaming ko‘payishiga sabab bo‘ladi. Mikroorganizmlaming tog‘ jinslarini yemirishdagi va yangi tuproq minerallarini hosil qilishdagi ishtiroki ham muhim.
Tuproqdagi mikroorganizmlar son jihatdan juda ko‘pchilikni tashkil etadi. 1 g tuproqda bakteriyalar soni 1 dan 10 mlrd. gacha, ba‘zan bir necha milliard bo'lishi aniqlangan, ayrim zamburug‘- larning tolasi 100 va 1000 metrga yetadi.
Mikroorganizmlaming asosiy qismi tuproqning yuqorigi gumusli qatlamida mujassamlashgan bo‘lib, pastga tushgan sari soni kamayadi.
Biroq, shunday mikroblar (sporali) borki, ulaming salmog‘i aksincha,
pastki mineral qatlamda to'planadi. Organik uglerodning nisbatan ancha qismi ham mikroblar biomassasida to‘plangan. Shu tufayli tuproq katta miqdordagi „tirik” uglerod zaxirasiga ega.
Turli guruhga mansub mikroorganizmlar tuproq sharoitiga tur- licha moslashadi. Tashqi muhitning o‘zgarishi, mavsumiy o‘zga- rishlar bir xildagi tuproqlarda ham mikroorganizmlaming soni, biomassasi' va tarkibini o‘zgarishiga olib keladi, ya’ni tuproqda mikrob turlarining uzluksiz almashinuvi (suksessiya) ro‘y beradi.