Geologiya va tuproqlar geografiyasi fanidan oraliq nazorat javoblari

qonuniyati o‘z aksini topadi. Tog'larda tuproqlaming asosiy turlari uning pastki qismidan yuqorisiga tomon iqlim, o‘simlik va boshqa tuproq hosil qiluvchi sharoitlaming o‘zgarishiga mos tarzda balandlik mintaqalari ko‘rinishida joylashadi.
Tog‘larda joyning balandligi o‘zgarishi bilan iqlim elementlari: bosim, insolyatsiya, harorat, havo namligi, yog‘inlar miqdori va boshqalar o‘zgarishi ma’lum. Tog‘larda harorat har 100 m da yuqo- riga tomon taxminan 0,5 °C ga pasayadi, yog‘inlar miqdori o‘zgarishi yanada murakkab kechadi. Masalan, O‘rta Osiyo tog‘larida eng ko‘p yog‘inning asosiy qismi 3000 m dan kam bo‘lmagan balandliklarga, Himolayda - 1000-1500, Alpda - 2000 m atrofidagi balandliklarga yog'adi. Tog‘larda tuproq qoplamining 70
differensiatsiyalanishida iqlim sharoitining o4zgarishi, shuningdek, tog4 laming ,,to‘siq” samarasi va moddalaming gravitatsion ko'chi- shi hal qiluvchi hisoblanadi.


27.Tuproqlarni geografik rayonlashtirish
Tuproqlami geografik rayonlashtirishning maqsadi tuproq qop- lamining ekologik sharoit bilan aloqasi va hududlarda bir xil tuzilmali tuproqlami ajratish, tuproq hosil bo'lish omillarini hamda tuproq- lardan xo4jalikda foydalanish imkoniyatlarini aniqlashdan iboratdir.
Unchalik katta bo4lmagan hududlarda tuproqlarni rayonlash­ tirishning birinchi tajribalari XX asrning boshlarida amalga oshirila bosh lagan. 1922 yilda L.LPrasolov tomonidan sobiq ittifoqning Yevropa qismida tuproq oblastlarini ajratish ishlari boshlangan. Sohaga oid keyingi tadqiqotlarda tuproqlarni rayonlashtirishning quyidagi taksonomik birliklari qabul qilingan (sobiq ittifoqni tuproq - geografik rayonlashtirish, 1962, 1979). 1. Tuproq - bioiqlim mintaqasi. 2. Tuproq - bioiqlim oblasti.
Tekislik hududlari uchun Tog‘lik hududlar uchun
3. Tuproq zonasi (kichik zona). 3. Vertikal tuproq tuzilmasi
4. Tuproq provinsiyasi. 5. Tuproq okrugi. 6. Tuproq rayoni.
(yoki tog4-tuproq provinsiyasi). 4. Vertikal tuproq zonasi. 5. Tog4 tuproq okrugi. 6. Tog4 tuproq rayoni.
71
Bunday boMinish muntazam tarzda bioiqlim tamoyillari aso- sida amalga oshirilgan.
Tuproq - geografik rayonlashtirishda taksonomik birliklar sifatida: tekislik sharoitida tuproq zonasi, tog‘larda esa - tog‘ tuproq provinsiyasi tayanch hisoblanadi.