Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Oʻzgarmas tokli uch fazali sxemalar. Oʻzgarmas tokli uch fazali sxema 
himoyaning tok zanjirida uchta fazaga oʻrnatilgan TA1, TA2, TA3 tok 
transformatorlari va uchta KA1, KA2, KA3 tok relelarini toʻliq yulduz usulida 
yig’ib amalga oshiriladi. Texnika xavfsizligi talablariga mos ravishda tok 
transformatorlarining ikkilamchi chulg’amlari zaminlanadi. 6.4-rasmda MTH ning 
uch fazali sxemasi alohida zanjirlarda keltirilgan.
Himoya qilinayotgan liniyadagi qisqa tutashuv turiga qarab bir yoki bir 
necha tok relesi (KA) ishga tushadi, natijada vaqt relesi KT ning chulg’amidan tok 
oʻtadi. Ma’lum bir fursatdan keyin rele KT ning kontaktlari qoʻshilib oraliq relesi 
KL ni ishga tushiradi. Oraliq relesi KL vaqt relesi KT kontaktlarining quvvatini 
oshirish uchun xizmat qiladi. KL ning kontaktlari koʻrsatish relesi KN va 
oʻchirgichning blok – kontaktlari Q orqali oʻchiruvchi solenoidning zanjirini 
tutashtiradi, bu esa Q oʻchirgichni oʻchishiga olib keladi, keyin blok kontakt Q 
himoya zanjirini uzadi. 
MTH ni ishlash toki, sabr vaqti va sezgirlik koeffitsiyenti himoyaning 
aniqlanishi talab etiladigan parametrlari hisoblanadi. Oʻchirgichni oʻchirishga olib 
keladigan fazadagi birlamchi minimal tok himoyaning ishlash toki deyiladi (I
XISH
). 
Shu vaqtda relening chulg’amidan oʻtayotgan ikkilamchi tok relening ishlash toki 
hisoblanadi (I
RI
). Himoyani dastlabki holatiga qaytaruvchi maksimal tok qaytish 
toki deyiladi. Qaytish tokining ishlash tokiga nisbati relening qaytish koeffitsiyenti 
deb ataladi (K
k
). 

---

157 
a) 
b) 
6.4-rasm. Uch fazali uchta releli MTH. a) Tok zanjiri b) operativ zanjir 
a) Sabr vaqti tokka bog’liq MTH. Bu sxemada ishga tushiruvchi organlar 
funksiyasini, tanlovchanlikni induksion tipidagi rele РT – 80 bajaradi, vaqt relesi, 
koʻrsatish relelari ishlatilmaydi. Quyidagi sxemada xuddi shu rele yordamida 
bajarilgan himoyaning tok va operativ zanjirlari koʻrsatilgan: 
6.5-rasm. Uch fazali sabr vaqti relesining tokga bog’liqligi 
Sxemadagi relelar soni kam. Lekin ularni sozlash qiyinroq amalga oshiriladi. 
Nol simdagi tok
I
n
=I
a
+I
v
+I
s
=3I
0
, 
(6.7) 
Bu turdagi 3 fazali MTH sxemalari qisqa tutashuvning barcha turlariga 
ta’siran javob beradi, ammo neytrali izolyatsiyalangan tarmoqlarda 2 faza yerga 
tutashsa tanlovchanligi susayadi. 

---

158