Глицирризин кислотаси, структураси, ҳисобланган структуралари

 
3.2. Anionlarning bogʻlanishi 
 
Tirik organizmlarning hayotiy jarayonlarida anionlarning ham muxim oʻrni 
bor. Masalan, 
katapinandlar deb ataladigan
m
ezbon makrobisiklidagi bo‗shliq 
yordamida galogenidli anionlar bilan nokovalentli koordinatsion birikmallarni 
hosil qiladi (18-rasm).
18-rasm. a) 1,11-diazabitsiklo[9.9.9]nanokozan; b) triaza-18-kraun-6 efiri 
tetraprotonlangan shaklining xlor anioni bilan toʻrtta vodorod bogʻlanish va 
efirdagi kislorod atomi bilan kuchli elektrostatik ta‘siri natijasida ―futbol toʻpi‖ 
shaklidagi birikmasi. 
Anion koordinatsion birikmalarni (anionlarning retseptorlari) olishga doir 
tadqiqotlarni 1970-1980-yillarda bir guruh olimlar Shmidtxen (Germaniya) va 
J.M.Len(Fransiya) olib borganlar. Anion reseptorlar uchun anionlarning radiuslari 
o‗lchamlari juda muhimdir. Anionlar kationlarga qaraganda katta oʻlchamga ega, 
shuning uchun ham anionlarga nisbatan katta oʻlchamli retseptorlar kerak boʻladi. 
Masalan anionlar orasida eng kichik oʻlchamga (radiusga) ega boʻlgan ftorid 
anioning (F
-
) oʻlchamini, kaliy kationi (K
+
) oʻlchamlari bilan taqqoslansa: 
Ғ
-
= 1.33Å; К
+
= 1.38 Å albatta kaliy kationining radiusi ftor anioninikiga 

---

58 
qaraganda katta. Hatto oddiy noorganik anionlarning shakli va geometriyasi katta 
xilma-xillikka ega. Masalan, sferik (galogenidlar), chiziqsimon (SCN
-
, 
, tekis 
tetraedrik
, oktaedrik
, biologik 
jarayonlarda muhim ahamiyatga ega boʻlgan oligofosfat anionlarning shakli 
yanada murakkabroqdir. Anionlardagi solvatlanish energiyasi xuddi shu 
oʻlchamdagi kationlarnikidan katta boʻladi. 
Anionlar kriptand kabi molekulalarning tanlab anion qabul qilishi xususiyati 
ionlarning o‗lchamlari bilan tushuntiriladi. Ko'pgina hollarda anionlarning 
retseptorlari musbat zaryadlangan ionlardir. Ammo ular neytral molekulalar ham 
bo'lishi mumkin, ular ionlarni vodorod bilan bogʻlash, ion-dipolning oʻzaro ta‘siri 
yoki organometallik ligandning Lyuis kislotasi markazlari sifatida biriktiruvchi 
anionlardir.