Глицирризин кислотаси, структураси, ҳисобланган структуралари

21-rasm. ATFazaning fermentativ ta‘sir mexanizmi 
Demak, sistemaning ishi Na
+/
Mg
2+
sokatalizlaydigan fosforlash va K
+
katalizlaydigan defosforlash bosqichlaridan iborat. Har bir bosqich fosforlash 
/defosforlash/ Mg
2+
-stabillagan intermediat ―psevdorotatsiyasini‖ oʻz ichiga oladi, 
bu esa ishqoriy metall kationlarining transportiga olib keladi. Fermentlarning 
metall kationlarini oʻtkazish qobiliyati oqsillarning fermentativ reaksion 
qobiliyatining toʻgʻri natijasidir. Na
+
-ga katta yaqinligi (srodstvo) bor va K
+ 
-ga 
ikkita yaqinligi, hammasi boʻlib uchta bogʻlovchi markaz bor deb taxmin qilinadi. 
Membrana bogʻlangan α-peptid tripsin (membranadan tashqaridagi oqsilni 
katalizlaydi) bilan ishlanganda va membrananing ichidan oʻtgan segmentlar ajralib 
chiqqanda 30-40 qoldiqli aminokislotaning toʻrtta segmenti va 70 qoldiqli bitta 
segmentlarni koʻrish mumkin. Membrana ichidan oʻtish uchun kamida 26 qoldiq 
kerak, shunda yigʻindisida atigi uchta qoʻsh spiral borligi tahmin qilinadi. Bu qoʻsh 
spiraldan tashkil topgan uchta silindr hosil boʻlishiga olib keladi, ular ion kanali 
rolini oʻynab, Na
+
-ni tashiydi. Shunda K
+ 
- bu kanallar orasida transport qilinadi 
(22-rasm). Ushbu model kuzatiladigan stexiometriya bilan mos keladi 3:2 
(Na
+
:K
+
), tuzilishi esa elektron mikroskop ma‘lumotlari bilan tasdiqlanadi. 
 
22-rasm. Na
+
/K
+
-ATFazadagi membrana ichidan oʻtadigan uchta spiral Na
+
-ni tashiganda, K
+ 
- ular orasida tashiladi, bu bilan 3:2 kuzatilgan stexiometriya 
tushuntiriladi. 

---

64 
3.4. Neyrotransmitterlar va gormonlar 
 
Organizmda neyrotransmitterlar konsentratsiyasining oʻzgarishi, masalan, 
dopamin yoki atsetilxolin, odam aqliy qobiliyatiga kuchli ta‘sir koʻrsatishi 
mumkin. Ularning disbalansi qator aqliy kasalliklarini chaqirish mumkin, masalan, 
shizofreniya yoki Parkinson kasalligi. Bu fikrlash jarayonlari kimyoviy tabiatga 
ega ekanligini koʻrsatadi.
Atsetilxolin –neyrotransmitterning asosiy molekulasi. Asab impulslari asab 
tolalarning bir-biriga atsetilxolinni bir hujayradan ikkinchisiga oʻtishi sinaps orqali 
uzatiladi (asab hujayralar orasidagi qalinlik 30-40 nm ). Atsetilxolinni roli natriy 
kanalini nikotin- atsetilxolin retseptor oqsili bilan bogʻlanish natijasida ochishdan 
va kanal hosil boʻlishidan iborat (nicotinic acetylcholine receptor protein, nAChR). 
Bu katta transmembrana oqsili markaziy kanalni qamrab olgan aminokislota 
ketma-ketligi yaqin boʻlgan beshta subbirliklardan iborat. Ularning ikkitasi α, 
qolganlari esa β, δ, γ dan iborat (23-rasm). Atsetilxolin ikkita α-subbirliklar bilan 
bogʻlanib, kanalning tashqi qismida sinapsda joylashgan Na
+
-ionlariga yoʻl 
ochadigan konformatsion oʻzgarishlariga olib keladi. Keyin, ustun boʻlgan 
konsentratsion gradientiga mos kelib, bu ionlar hujayraga tezda diffuziyalanadi va 
tok paydo boʻladi. Atsetilxolin agonisti uning retseptori bilan bogʻlanishi yuqori 
tanlovchanlikka ega va toʻrtlamchi ammoniy guruhlari va triptofan qoldiqlari orasi 
kation-π-ta‘sirlashuvlarini oʻz ichiga oladi. Qizigʻi shundaki, atsetilxolin faolligiga 
toʻrtlamchi ammoniy guruhlariga ega nikotin kuchli ta‘sir qiladi, va chekadigan 
odamlarda nikotin odat tusiga kirganining asosiy sababi shundan boʻlsa kerak. 

---

65 
23-rasm. Nikotin-atsetilxolinli retseptor (nAChR).