Глицирризин кислотаси, структураси, ҳисобланган структуралари

2.7. Van-der-Vaals kuchlari
Van-der-Vaals kuchlari < 5 kDj/mol (oʻzgaruvchan) boʻlgan ta‘sirlashuvlar 
yaqin yotgan qoʻshni yadrolar elektron bulutining qutblanishi natijasida kuchsiz 
elektrostatik tortilishiga olib keladi. Ushbu kuchlar yoʻnaltirilmagan boʻlib, 
ma‘lum mehmon molekulalar kompleks hosil qilishi uchun aniq bir mezbon 
molekulalarni konstruksiyalashda imkoniyatlari chegaralangan boʻladi. Umuman 
olganda, Van-der-Vaals ta‘sirlashuvlari koʻpchilik ―yumshoq‖ (qutblanadigan) 
zarrachalar tortilishida oʻzining asosiy hissasini qoʻshadi. Aynan shu kuchlar asl 
gazlar oʻrtasidagi ta‘sirlashuvlarni ham belgilaydi. Supramolekulyar kimyoda 
bunday ta‘sir turlari muhimdir, chunki ―mehmon-mezbon‖ birikmalarni hosil 
qilishda katta boʻlmagan tipik organik molekulalar kristall panjara yoki molekulyar 
boʻshliq ichiga erkin kirib oladi. n- tretbutil fenol, n-tretbutilkaliks[4]aren 
asosidagi makrotsiklning molekulyar boʻshligʻiga toluol molekulasining 
kiritilishini misol qilish mumkin (14-rasm).  
 
14-rasm. Toluol n-tretbutilkaliks[4]aren bilan qamrab olgan kompleksining 
(kompleks vklyucheniya) kristallik tuzilishi. 
Umuman aytganda, Van-der-Vaals ta‘sirlashuvlarni dispersion (London 
kuchlari) va almashinish-itarilishlar kuchlariga boʻlish mumkin. Dispersion 
kuchlar tortilishning tarkibida boʻlib, qoʻshni molekulalar fluktuirlangan 
multimaydonlar (kvadrupol, oktupol va boshq.) oʻrtasidagi ta‘sirlashuvlar sababli 
paydo boʻladi. Masofa kattalashgan sari (r
-6
bogʻliqlik) tortilish keskin kamayadi 

---

48 
va har bir bogʻlanishga qoʻshimcha boʻlib, oʻzaro ta‘sirlashuvlar umumiy 
energiyasiga hissa qoʻshadi. Almashinish-itarilishlar kuchlari molekula shaklini 
aniqlaydi va kichik masofada dispersion kuchlarni muvozanatgaga keltirib r
-12
qonuni boʻyicha kamayadi.