Glossariy Tuproq quruqlikning tabiiy tarixiy jarayonlarda o’zgargan yuza, g’ovak, unumdor qatlami. Gumus

38. Avlod tipchalar - orasida tuproq gruppalarini o’ziga birlashtiradi. Tuproqlarning genetik xususiyatlari ko’plab mahalliy sharoitlarning tuproq paydo bo’lish jarayonlariga ta’siri natijasida yuzaga keladi. Ona jinslarning tuzilishi va xossalari, sizot suvlarining kimyoviy tarkibi kabi omillar natijasida tuproqning sho’rxoklanishi, sho’rtoblanishi va karbonatlanishi singari jarayonlarning borishi ro’y beradi.
39. Tur – avlodlar orasida ajratiladigan tuproq gruppalari bo’lib, tuproq paydo qiluvchi jarayonlarning borish jadalligiga ko’ra ajratiladi. Masalan, podzollanish jarayonlarining gumus to’planishining jadalligi va uning chuqurligi, sho’rlanish, eroziyalanish darajasi singarilar turlarni belgilovchi ko’rsatkichlar hisoblanadi.
40. Tur xili –tuproqning yuqori qatlamlari va ona jinslarining mexanik tarkibiga ko’ra ajratiladi.
41. Razryad – tuproq ona jinslarining kelib chiqishi asosida bo’linadi. Jumladan morena jinslari, allyuvial, flyuviglyatsial va lyossimon jinslar singarilarda hosil bo’ladigan tuproqlarning har qaysisi alohida razryadlarni tashkil etadi.
42. Tabiiy unumdorlik - Insonlar kuli tegmagan tabiiy xolatdagi tuproqlar uchun haraktyer li unumdorlik xisoblanadi.
43. Sun’iy unumdorlik - Insonlarning maksadli faoliyati (yer ni xaydash,unga davriy ravishda mexanikaviy ishlov byer ish, melioratsiyalash,ugitlardan foydalanish singarilar) ta’sirida yuzaga keladi.
44. Potensial unumdorlik - Tabiiy tuproq hosil bo’lish jarayonlari natijasida paydo bulgan hossalar va shuningdek insonlar faoliyati ta’sirida yaratilgan yoki uzgartirilgan tuproq hususiyatlari bilan belgilanadigan barcha unumdorliklar yigindisidan iborat.
45. Effektiv (samarali) unumdorlik - muayyan iklim va texnik-iktisodiy (agrotexnologik) sharoitda ekinlardan hosil olish uchun tuproq potensial unumdorligining foydalaniladigan qismi xisoblanadi. Demak, hosildorlik mikdori samarali unumdorlikning asosiy kursatkichi va konkret kurinishidir.
46. Nisbiy unumdorlik - muayyan gruppa yoki turdagi o’simliklarning tuproq unumdorligiga nisbatan bulgan munosabati bilan belgilanadi. Bir turdagi o’simliklar uchun unumdor xisoblangan tuproq boshkasiga yaroksiz bulishi mumkin.
47. Iqtisodiy unumdorlik - tuproqnig potensial unumdorligi va yer uchastkalarining iktisodiy haraktyer istikasiga kura tuproqlarni iktisodiy jixatdan baxolashdir.