G’o’za, bug’doy, soya o’simliklarida chatishtirish o’tkazish tartibi Mashg’ulotning maqsadi

Gullarni changlash. Yetarli miqdorda chang yig’ilgandan keyin ona o’simlik 
turgan qatorga kelinadi, guldan cheklagich xaltacha yechib olinadi va kichkina 
cho’tkacha yordamida uning onalik tumshuqchasiga chang yuqtiriladi. 
Changlashni tezlashtirish uchun gul bandi bilan urib changlantirilsa ham bo’ladi. 
So’ngra changlangan gul yana berkitib qo’yiladi. Shu tartibda kechqurun bichilgan 
hamma gullar changlantiriladi. Changlangan gullar cheklagich xaltachada to ko’sak 
tukkungacha saqlanishi mumkin. 
3. Ishni bajarish tartibi. 
Ishdan oldin uslub va chatishtirish texnikasi bilan yaqindan tanishiladi. Guruh 
talabalari g’o’za yoki bug’doy ekilgan maydonga borib, mutaxassis yordamida 

---

chatishtirishni amalga oshiradi. Chatishtirish uchun ota-ona juftlari sog’lom 
o’simliklarda tanlanadi va yorliq osiladi. Har bir talaba g’o’zada 20-30 ta gulni, 
bug’doyda 2-3 ta o’simlikni chatishtiradi. 
Bug’doyda chatishtirish o’tkazish tartibi. 
Chatishtirish quyidagi ishlarni amalga oshirishdan iborat: 
1. Boshoqni chatishtirishga tayyorlash. 
2. Gullarni bichish. 
3. Bichilgan gulni izolyasiya qilish. 
4.Gulni changlash va izolyasiya qilish. 
5.Etiketka osib qo’yish 
Bug’doyda chatishtirish o’tkazish sxemasi. 
1 – boshoqni tepa qismini qirqish; 
2 – pastki boshoqchalarni sindirib olib 
tashlash; 
3, 4 – har bir boshoqchadagi tepa gullarini 
olib tashlash; 
5 – bichish (boshoqdagi qoldirilgan har bir 
gulning otaliklarini olib tashlash) 
Ona o’simlik gullarini (to’p gulini) voyaga 
yetmasdan ancha ilgari (1-3 kun oldin) 
chatishtirishga tayyorlanadi. Bunda to’pgulni o’rta qismidagi keng yaxshi 
rivojlangan, bir muddatda ochiladigan va sifatli urug’ beradigan ma’lum miqdordagi 
gullarni qoldirib qolganlarini o’tkir qaychi bilan qirqib tashlanadi.
Chatishtirish uchun keng yaxshi rivojlangan o’simliklar olinadi. Har bir o’simlikda 
esa keng yaxshi rivojlangan, chatishtirish uchun yaroqli bo’lgan gullar shona xolatida 
olinadi. Ko’pchilik o’simliklarning guli murakkab (to’pgulga yig’ilgan) bo’ladi. 
Bug’doyni gullari ham bir xil rivojlangan bo’lmaydi. Shuning uchun gullar bir vaqtda 
ochilmaydi, ulardan xosil bo’lgan urug’lar ham sifat jixatidan bir-biridan farq qiladi. 
Bu esa chatishtirilgan o’simliklardan yuqori sifatli duragay urug’lar olishni 
ta’minlashda zarur choralarni qo’llashni taqozo etadi. 
Bug’doy boshog’ida uning o’rta qismida joylashgan boshoqchalar qoldiriladi, har bir 
boshoqchalarda esa chatishtirish uchun faqat ikkitadan pastki gullar qoldiriladi. 
1 
2 
3 
4 

---

Bundan tashqari chatishtirish uchun qoldirilgan gullarni changlantirishga xalaqit 
beradigan qismlari, masalan, qiltanog’i ham qirqib tashlanadi. Bunda gulni tuzilishini 
hisobga olish va uni iloji boricha shikastlantirmaslikka harakat qilish zarur. 
O’zidan changlanib qolishini bartaraf etish uchun changdonlar yetilmasdanoq 
ehtiyotlik bilan (birortasini yorilib ketishiga yoki gulda qolib ketishiga yo’l 
qo’ymaslik kerak) uchini ingichka qilib charxlangan qisqich (pintset) bilan olib 
tashlanadi. To’p guldagi hamma gullar bichilgandan so’ng ivimaydigan, yorug’lik va 
havoni yaxshi o’tkazadigan yupqa qog’ozdan yasalgan xaltacha bilan o’rab qo’yiladi. 
Xaltachani bir tomoniga qora qalam bilan ona o’simlikning raqami, chatishtirish 
juftlari, gullar bichilgan kun, bu ishni bajargan shaxsning ismi sharifi va boshqalar 
yozib qo’yiladi. Xaltacha ichiga hashoratlar kirib qolmasligi uchun poya bilan uning 
o’rtasiga ozgina paxta tiqib qo’yiladi. O’simlikning poyasi sinib ketmasligi uchun 
uning to’pgulini cheklagich xaltachasi bilan yog’och yoki sim tayoqchaga bog’lab 
qo’yiladi. Ko’pchilik ekin gullarini bichish katta qiyinchiliklar tug’diradi. Shuning 
uchun bu ishni takomillashtirish va uni yengillashtiradigan yo’llarini topish lozim. 
Gulni bichishda o’simliklar deyarli hamma vaqt bir oz shikastlanadi. Masalan, 
odatdagi qabul qilingan usul bilan bichishda 1000 dona urug’ni og’irligi ancha 
kamayadi, bunday urug’lardan unib chiqqan nihollar sust rivojlanadi, nozik va siyrak 
bo’ladi. Shuning uchun o’simliklarni biologik xususiyatlariga qarab bichish yo’llarini 
takomillashtirish zarur.