G‘o‘za seleksiyasida mutagenez va geterozisdan foydalanish

Geterozis deb -duragaylaming birinchi (G‘,) bo‘g‘inida ota -
ona shakllariga nisbatan yuqori hosilli va hayotchan boiishiga
aytiladi. Geterozis xodisasi duragayning faqat birinchi G‘i
bo‘g‘inida ro‘y beradi. Ikkinchi va uchinchi bo‘g‘inlarida
hosildorligi keskin pasayadi. Hozirgi vaqtda seleksioner olimlar
tomonidan geterozisni ta’sirini bir necha y il larda saqlash muammosi
o‘rganilmoqda.
Duragaylarning ota-ona shakllariga nisbatan kuchliligini
(hayotchanligi va yuqori hosildorligi) birinchi boiib Peterburg
Fanlar Akademiyasining faxriy a’zosi I.G.Kelreyter kuzatgan. U
1760 yilda oddiy tamaki va nos tamakini (maxorkani) chatishtirib
olingan turlararo duragay kuchli rivojlanib, yuqori hosilli
boiganligini kuzatib, undan (duragaydan) amalda foydalanish
yoMini ishlab chiqishga kirishadi va duragay urugiardan bir marta
(faqat birinchi bo‘g‘inda) foydalanish mumkinligini aniqlaydi.
Keyinchalik geterozis xodisasini Ch.Darvin chuqur o‘rganib,
o‘zining 1876 yilda chop etilgan “0 ‘simliklar dunyosiga o‘zidan va
chetdan changlashning ta’siri” degan asarida uning asoslarini
ko‘rsatib berdi. U geterozis ni sababini ota-ona gametalaridagi irsiy
farqlari bilan bogiadi. Ch.Darvinning g‘oyalari ta’siri ostida
Amerikalik olim D.Bil 1878 yilda Michigan qishloq xo‘jalik
kollejida navlararo yuqori hosilli duragay hosil qilish maqsadida
makkajo‘xorining har-xil navlarini bir-biri bilan chatishtiradi,
Natijada ota-ona shakllariga nisbatan 10-15 % yo‘qoriroq hosil
qiladigan duragaylar olinadi. Lekin o‘sha davrda makkajo‘xorining
navlararo duragaylari keng tarqalmaydi.