G‘o‘za seleksiyasida mutagenez va geterozisdan foydalanish
Download 38.81 Kb.
|
Go'za genetika
- Bu sahifa navigatsiya:
- , . , M mutant № 2 . . x. , mutant № 4 (2)
17-rasm GIS-431 navini DMS-0,05 va 0,025 % konsentrasiyalari ta’siri ostida № 6 va № 7 mutantlar yuqori hosildorligi va tezpisharligi bilan farq qiladi. R.Qodirovning fikricha bu ajratib olingan mutantlar ertaroq pishadigan, yuqori hosilli navlami yaratish seleksiyasida yaxshi dastlabki ashyo sifatida xizmat qilishi mumkin. O‘zbekistonda radiaktiv fosforning ta’sirini o‘rganish tajribalarini ilkbor N.N.Nazirov ilmiy xodimlari bilan o‘tkazgan. N.Nazirov va F.Djaniqulov (1965) g‘o‘zaning barglari orqali P32 (100 va 400 mk Kyuri meyrlari) yarim yovvoyi G.punstatum turining Ikkinchi yilgi o‘simligining rivojlanayotgan ko‘saklariga kiritadilar. Tajriba o‘tkazish natijasida ular quyidagi xulosaga keladi. G‘o‘za o‘simligiga radiaktiv fosfomi barg orqali bir hafta davomida va shonalarini ochilishidan bir kun oldin o‘zidan changlangan tugunchalarga ta’sir etish dir (har bir shonaga 100 mk Kyuri radiaktiv fosforli R 2eritmasi). 117 N.Nazirov ilmiy xodimlari bilan ishlab chiqqan usullarini qoUlash natijasida qimmatli belgi va xususiyatli mutant g‘o‘za navlari yaratiladi. Masalan, g‘o‘zaning yuqori hosilli, viltga chidamli AN-401, shu bilan birga vegetativ davrining oxirida tabiiy ravishda barglari to‘qilish qobiliyatga ega AN-402 navi va Oktyabr -60, Mutant -7, AN-Samarqand-2, Samarqand -3, AN-407, AN-409 va boshqalar. Bu navlardan Oktyabr -60, Samarqand -3, AN-402 rayonlashtirilib Davlat reyestriga kiritilgan va Respublikamizning katta maydonlarida ekilgan. Ozarbayjon genetika va seleksiya institutida g‘o‘zada turli mutagen omillar ta’siri ostida mutant hosil qilish sohasida tadqiqotlar o‘tkazilmoqda (AA.Kuliyev). G‘o‘zaning o‘rtapishar amfidiploid (2n=52) 2421 navining mutantini hosil qilish uchun havo quruqligidagi chigitlari Co60 V-nurlari bilan ta’sir qilib 2421 navining yuqori hosilli (7-15 % ko‘p) ertaroq pishadigan poyasi kompakt shaklda, uzunshoq ko‘sakli mutant hosil qilingan. Tezpishar navlarining kechpishar navlariga nisbatan radiasiya ta’sirchanligi kuchliroq bo‘lganligi to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud. Kritik me’yorlarning ta’sirchanligi bir qancha omillarga bog‘liq. Xususan nurlanish juda kuchli bo‘lganda me’yorlar kamaytirilishi kerak va aksincha. Xujayralar bo‘linish vaqtida nurlanishga o‘ta sezuvchan boladi. Shuning uchun nishlagan urug‘larga va har xil yoshdagi o‘sib turgan o‘simliklarga ta’sir qilganda me’yorlar keskin kamaytiriladi. Nishlagan urug‘ uchun kritik me’yor 10 grammdan oshmaydi, o‘sib turgan o‘simlikning shonalash va gullash fazalarida esa 5 - 2 0 gr. Chang donachalarini nurlantirishda me’yorlari 6 - 8 gr dan oshmasligi kerak. Morfologik belgilardan shoxlanish tipi, meva shoxlarining tipi, tuklanishni rivojlanishi (tuksiz chigitlilik), tolalilik, pushtsizlik, yirik ko‘saklik, (asosan chigit vazni hisobiga) ko‘p hollarda mutatsiyaga duch bo‘ladi. Ko‘saklar ko‘pincha yo‘g‘on chanoqli va kirrali sathiga ega bo‘ladi. Son belgilarining nurlanish ta’siri ostida o‘zgaruvchanligi har xil, ammo kam o'rganilgan. Ko‘p hollarda g‘o‘zaning chigiti nurlantiriladi. Bu holda g‘( da o‘simliklar ximerli (xayoliy amalga oshmaydigan) tuzilishga ega bo‘ladi, ya’ni ular normal va o‘zgargan to‘qimalardan iborat boiadi. 118 G‘i da faqat dominant mutatsiyalar kuzatiladi. Resessiv mutatsiyalar G‘2 da paydo bo‘ladi. G‘o‘zaning o‘zidan changlanishidan hosil bo‘lgan avlodining 25 % ga yaqini o‘zgargan shoxlarda hosil bo‘lgan mutant resessiv alleli bo‘yicha gomozigotali ko‘saklardan paydo bo‘ladi. Mutantlar G‘3 da va undan keyingi avlodlarda tashqi ko‘rinishi bo‘yicha normal, ammo mutatsiyalangan gen bo‘yicha geterozigota bo‘lib ajraladi. Shuning uchun foydali mutantlar topilgan oilalarda faqat ulamigina emas balki boshqa o‘simliklarni tanlash lozim. G‘o‘za seleksiyasida changdonchalarini va o‘sib turgan o‘simliklarni ayniqsa shonalash davrida nurlanishi istiqbolli usul bo‘lib hisoblanadi. Shonalash davrida chang donachalarini va o‘sib turgan o‘simliklami nurlantirish qimmatli barqaror shakllarni ajratib olish muddatini qisqartiradi. Shuning uchun bu usul radiasion seleksiyasida ommabop bo‘lmoqda. Sun’iy mutagenez bilan duragaylash usullari birgalikda o‘tkazilishi faqat sun’iy mutantlardan foydalanishga nisbatan ancha samaraliroqdir. Hindistonda radiasion seleksiyasi usuli bilan zararkunandalarga o‘ta chidamli tizmalar hosil qilingan, bu o‘simliklarning tuklanishi 40% dan ko‘p. AQSh da bo‘g‘in oraliqlari kalta va urg‘ochi pushtsizli mutantlari yaratilgan. U yerda g‘o‘zaning mutloq gossipolsiz shakli hosil qilingan, ya’ni turkumning yangi xususiyatli shakllari, ammo u shakl o‘simliklari hasharotlar bilan shikastlanadi. Shuning uchun gossipol barglarda saqlanib urug‘ida u saqlanmaydigan navlari yaratilgan. Bunday navlar qimmatli oqsil manbai sifatida oziq - ovqat sanoatida foydalaniladi. A.A.Egamberdiyev va S.A.Egamberdiyevalaming (2009) fikrlarisha bunday chatishtirish va duragaylami G.hirsutum bilan bekross chatishtirish asosida hosil qilingan birinchi nav bo‘lib Griffin (1967) AQSh da yaratilgan. Shu usulni qo'llab A.Xudoykuliyev g‘o‘zaning ASh-36 S navini yaratgan. G‘o‘zaning yovvoyi turlari ichidan genetik -seleksion ishlar uchun barglari erta to‘kiladigan va ertapishar, ko‘p meva hosil qiladigan, qurg‘oqchilikka, past haroratga, kasalliklarga (viltga) 119 hamda zararkunandalarga (o‘simlik bitiga, o‘rgamshakkanaga) chidamlilik qimmatli xususiyatli donorlar turlari ajratib tavsiya etilgan. Qator uch genomli tabiiy barg to‘qilishi va o‘zidan chekanka boiadigan xususiyatli duragay tizmalar hosil qilingan. Download 38.81 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|