G‘o‘za seleksiyasida mutagenez va geterozisdan foydalanish
Download 38.81 Kb.
|
Go'za genetika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mutagen deb
|
Sun’iy mutatsiya deb-kishilar tomonidan sun’iy ravishda
hosil qilinadigan mutatsiyalarga aytiladi. Sun’iy mutatsiya seleksiya ichida 1920 yillardan boshlab qoilanilmoqda. 1925 yilda Rossiya olimlari G.A.Nadson va Fillilovlar achitqi zamburugiariga rentgen nurlari bilan ta’sir etib, mutatsiyalar hosil qiladilar. 1927 yilda Amerikalik olim G.Myuller drozofilla pashshasida sun’iy y o i bilan irsiy o‘zgarishlar hosil qilishda katta yutuqlarga erishdi. 1928 yilda Amerikalik olim Stadler makkajo‘xori, arpaning mutantlarini hosil qiladi. 1928-1932 yillarda A.A.Sapegin va A.N.Delone birinchi boiib, o‘simliklarda rentgen nurlari ta’sir ettirib irsiy o‘zgarishlar hosil qilish va shu y o i bilan mutasion jarayonni tezlashtirish mumkinligini isbotladilar. Ular rentgen nurlari ta’sir ettirib bug‘doyning qimmatli xo‘jalik belgi va xususiyatlariga ega xillarini hosil qildilar. Shu bilan radiasion mutagenezga asos solindi. 1932- 1936 yillarda S.Ya.Krayevoy rentgen nurlari ta’sirida goroxning, 1937 yilda A.N. Lutkov arpaning foydali mutatsiyalarini yaratdi. 1935 yilda T.V.Asseva rentgen nurlari ta’sirida kartoshkada irsiy o‘zgarishlar ro‘y berishini aniqladi. G‘o‘za ekiniga nurlanishni ta’sirini o‘rganish bo‘yicha birinchi tadqiqotlar o‘tgan asming 20- yillaming oxiri 30-yillaming 108 boshlanishida o‘tkazilgan. Lekin, bu boradagi ishlaming avj olishi dliginchi yillaming oxirida, ya’ni, 0 ‘zbekiston fanlar akademiyasining yadro fizika institutida kuchli gamma nurlanish va neytronlar moslamalari tashkil qilingandan keyin o‘tkaziladi. Bu davrda (1958-1960 yy) yadro-fizika institutida biofizika bo‘limi, 0 ‘zbekiston fanlar akademiyasining o‘simliklar eksperimental biologiyasi instituti qoshida o‘simliklar radiasion biologiya laboratoriyasi va keyinroq shu muassasada g‘o‘za seleksiyasi va urug‘chiligi ITI da mutagenez laboratoriyasi tashkil qilindi. Radiobiologik tadqiqotlar Toshkent Davlat Universitetida (hozirgi Milliy Universitet), Samarqand Davlat Universitetida, Paxtachilik ITIda, Ozarbayjon, Turkmaniston ilmiy-tadqiqot institutlari va boshqa muassasalarda keng miqyosda o'tkaziladi. Qimmatli va muhim xo‘jalik belgi hamda xususiyatlariga ega bo‘lgan sun’iy mutantlar hosil qilish uchun turli mutagenlardan foydalaniladi. Mutagen deb - sun’iy mutatsiyalami hosil qiluvchi omillarga aytiladi. Seleksiya ichida sun’iy mutatsiyalami hosil qilish uchun fizikaviy va kimyoviy mutagenlardan foydalaniladi. Fizikaviy mutagenlar- ionizasiya alfa, betta, gamma, rentgen nurlari, neytronlar, ultrabinafsha nurlar, o‘ta past va o‘ta yuqori harorat kabilardan iborat. Bularning ta’sir etuvchi meyori o‘simlikning turi, navi, yoshi va boshqa omillarga qarab 5 dan 200 kr (kilorentgen) gacha boiadi. Gamma va rentgen nurlari o‘simlik urug‘iga ta’sir ettirilganda ulaming me’yori 5-10 kr. dan oshmasligi kerak. Kimyoviy mutagenlar-etilenemin, nitrozometilmochyevina, nitrozoetilmochyevina, dimetilsulfat, metilmetansulfanat, gidrooksilaminlardan iborat murakkab kimyoviy moddalar. Ulaming suvdagi 0,0001 - 3 foizli eritmalariga o‘simliklaming urug‘i, ildizi, qalamchasi, novdasi, o‘sish nuqtasi (ko‘rtagi), tuganagi va piyozlari 8 soatdan 24 soatgacha ivitib olgandan keyin ekiladi. Bunday o‘simliklar ichida irsiyati o‘zgargan, yangi belgixususiyatli o‘simliklar hosil bo‘ladi. Bu o‘simliklarda tanlash o‘tkazilib, kerakli belgi -xususiyatli o‘simliklar - mutantlar tanlab olinadi. Kimyoviy mutagenlaming o‘ta ta’sirchan ekanligini inobatga olib mutatsiya hosil qilish uchun quyidagi me’yordagi suvdagi eritmalari qo‘llaniladi: 109
Download 38.81 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|