Guliston davlat universiteti biologiya kafedrasi biotexnologiya

Gen – irsiyatning moddiy asosi bo’lib, har bir gen organizmdagi irsiy belgi va 
xususiyatlarni nazorat qiladi. Genlar xromosoma tayoqchalarida tizilgan holatda 
joylashgan. Har bir xromosomada yuzlab va minglab genlar bo’ladi. Hisoblarga 
qaraganda odam xromosomalarida bir million, balki undan ham ko’p genlar bor 
ekan. 
Organizmdagi ma’lum irsiy axborotlarni o’zida birlashtirgan genlar 
yig’indisi genom deyiladi. Gen va genomlar DNK da joylashgan. Hujayrada oqsil 
sintezi ribosomalarda amalga oshiriladi. Ribosomalarga esa kerakli shakl va 
nusxalardagi oqsil na’munalarini uch xil tipdagi RNK lar DNK dan oladi. DNK 
molekulasidagi nukleotidlar tartibi shaklida yozilgan axborotni ko’chirib oladi. Bu 
jarayon transkriptsiya – ko’chirib yozish deb ataladi. Haqiqatdan ham bu 
jarayonda DNK dagi nukleotidlar qatori RNK dagi nukleotidlar qatorida 
takrorlanadi. RNK ning har uchchala tipi ham yadroda bir xil mexanizmda 
sintezlanib, so’ngra tsitoplazmaga ko’chiriladi (mRNK –matritsali RNK nusxa 
oladi, iRNK-axborot RNK kerakli nusxadagi oqsil sintez qilish to’g’risida axborot 
beradi va bu axborotni tRNK-transport RNK tsitoplazmadagi ribosomaga etkazib 
beradi). 
Translyatsiya-tarjima qilish deb yuritiladi. Hujayrada oqsil sintezini 
ta’minlovchi RNK lar kerakli axborotni, ya’ni qanday oqsil sintez qilishni DNK 
dan oladi. Bu jarayonda nukleotidlar tartibi nuklein kislotalar tilidan 
aminokislotalar tartibi-oqsil tiliga tarjima qilinadi. Bu biologik kodlash-genetik 
kod orqali amalga oshiriladi. Genetik kod ta’limotiga ko’ra nuklein kislotalarda har 
bir aminokislotalarni taniydigan va tanlab biriktirib tashishda vositachilik qiladigan 
nukleotidlar kombinatsiyasi mavjud [15]. 
Ma’lumki gen tushunchasini 1909 yilda Iogansen fanga kiritib, uni irsiy omil 
deb atadi. Rus olimi Benzer genlarni muton, rekon va tsistron deb atalgan 
elementar qismlarga ajratdi.