Guliston davlat universiteti biologiya kafedrasi

2.2 3-rasm Madjerum archasi (sharq biotasi)

Archalar tog`lik huddudlarda eroziyaga qarshi kurashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ular o`zida fitotsid ajratish bilan havoni mikroblardan tozalaydi. Ulardagi efir moylari ham muhim ahamiyatga ega. Archalar qurilish uchun xom ashyo, manzarali o`simliklar sifatida ham katta rol o`ynaydi. Savr archasi, Zarafshon archasini O`rta Osiyo xalqlari qadim zamonlardai beri pista ko`mir olish uchun ishlatganlar. Shu bilan birga bu o`simlikning yog`ochi qurilish materiallari va uy-ro`zg`or asboblari yasashda qo`llanilgan. Archa O`zbekistonda muhofaza qilinadigan o`simliklardan hisoblanadi. Archalar ikki uyli, ayrimlari bir uyli o`simlikdir. Ularda changchi qubbalari kichik bo`lib, mikrosporafillarida 2-6 ta mikrosporangiyalar hosil bo`ladi. Ularning changchi qubbalari 1 yil daraxtda qishlab, ikkinchi yilning bahorida pishib etiladi. Urug`chi qubbalari qisqargan novdalarning qo`ltig`ida kuzda hosil bo`ladi. Ikkinchi bahorda ular kattalashib, ularda kurtaklar etiladi. Urug`lanishdan keyin yumshoq etli urug`chi qubbalarda urug` hosil bo`ladi. Urug`i ko`pincha ikkinchi yili etiladi

Xulosa
Sarvnamolar (Cupressales) qabilasi.
Oilaga 19 ta turkum 130 ga yaqin tur kiradi. Ular harr ikkala yarim sharda tarqalgan Oila vakillari bir yoki ikki uyli daraxt va butalar bo’lib, ularda smola yo’llari bo’lmaydi. Barglari ninasimon yoki tangasimon , novdada qarama – qarshi yoki xalqasimon o’rnashgan bo’ladi. Sarv (Kiparis) - (Cupressus) — 15-20 ta turga ega. Ular O’rta yer dengizi atrofida Himolay, Janubiy Xitoy va Amerikada tarqalgan. Ayrim turlari O'zbekistonda ham manzarali o‘simlik sifatida o’stirilmoqda. Ushbu tur Evropaga Shimoliy Amerikadan keltirilgan. Tabiatda u nam va botqoqli joylarda uchraydi. Yog'och bardoshli, yoqimli hid bilan. U mebel, kemalar, duradgorlik ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Daraxtning konus shaklida tor toji va jigarrang qobig'i bor. U 25 m balandlikka etadi.Tajning g'ayrioddiy shakli, yorqin rangi va konuslari o'simlikka dekorativ fazilatlarni beradi. Mitti navlari konteynerlarda o'stiriladi. Turlar yuqori namlikdagi qumli yoki torfli tuproqlarni afzal ko'rishadi. U eng yomoni quruq loy tuproqda rivojlanadi. Soyali joylarga qo'nishga ruxsat beriladi. Tuya turkumi bir uyli daraxt va butalardan iborat bo lib, 6 turga ega. G 'arb tuyasi (Thuja ocsideritalis) asosan Xitoyda tarqalgan. Archa (Junipeus) turkumiga 14 ta tur kiradi. shundan 3 ta turi: Zarafshon archasi yarim sharsi-mon va Turkiston archasi O’ zbekistonning tog'Ii hududlarda tarqalgan. Bundan tashqari Virgin archasi (J. virgina) manzarali o simlik sifatida respublikamiz shaharlarida o stirilmoqda. Archalar ikki uyli, ayrimlari bir uyli o'simlikdir. Archalar tog' lik tumanlarda erroziyaga qarshi kurashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ular o zida fitoniid ajratish bilan Havoni mikroblardan tozalaydi. Ulardagi efir moylari ham muhim ahamiyatga ega. Archalar kurilish uchun xom ashyo, manzarali o simliklar sifatida ham katta rol o’ynaydi. Tissanam olar (Taxales) qabilasi doim yashil daraxt va butalardan tashkil topgan. Qabila 2 ta oilaga mansub 20 ta tumi o'z ichiga oladi. Ular asosan Shimoliy yarim shardagi issiq xududlarda tarqalgan.