Guliston davlat universiteti dehqonova L murodqulov o. Eski o’zbek yozuvi fanidan o’quv uslubiy majmua Guliston-2018 Dehqonova L. Murodqulov O. Eski o’zbek tili va yozuvi Gulistan, 2013

Muhokama uchun savollar:
-Quyidagi raqamlar eski o’zbek
yozuvi raqamlari bilan qanday yoziladi ?
8, 54, 82, 765, 123, 683, 777, 5842, 9148, 4444, 48521
- Poygirning vazifasi nima ?
- Nima uchun arab raqamlari deb ataladi ?


Mavzuga oid mustaqil ish topshiriqlari


1.Quyidagi raqamlarni so’zlar bilan yozing:
۳ ۳۲ ۵۷ ۹ ۹۴ ۴۴ ۶۸ ۸۸ ۱۱۱ ۵۵۵ ۷۷۹ ۱٠۸۸
۷٠٠۲ ۴٠٠۴ ۵۵۶۸ ۳۲۷۳۷ ۸۹۴۶۸ ۸۸۵۷۹۴
2.Quyidagi raqamlarni arab raqamlari bilan yozing:
8, 54, 82, 765, 123, 683, 777, 5842, 9148, 4444, 48521, 564298, 84573, 347745, 3980613
3.Oila a’zolaringizning tug’ilgan yilini arab raqamlari bilan yozing:
4. Poygirning vazifasini tushuntiring
5.Arab raqamlarning yozuvda ifadalanishini tushuntiring


Mavzu bo’yicha asosiy xulosalar:
1.Shamsiy harflar 14 ta
2.Qamariy ﻗﻤﺮﻰ harflar ham 14 ta
3.Shamsiy harflar ﺍﻝ artiklidan keyin kelganda ﺍﻝ al artiklidagi ﻝ lom talaffuz etilmay, keyingi harf ﱢ tashdid bilan o’qiladi.

Mavzu : Abjad hisobi

Darsning maqsadi: Talabalarda abjad hisobi bilan ishlash malakasini shakllantirish.
Darsning borishi:
1. Tashkiliy qism.
2. Uy vazifasini so`rash
3. Yangi mavzu bayoni.
4. Darsni mustahkamlash.
5. Uyga vazifa berish.
REJA:
1. Abjad hisobi nima?
2. Abjad hisobining ahamiyati.
3. Abjad hisobi ifodalangan matnlar ustida ishlash.
Son tushunchasini harflar bilan ifoda etishga abjad hisobi deyiladi.
Odatda, jamiyat hayotida sodir bo`lgan buyuk voqealar – urush, isyon, qo`zg`olonlar ro`y bergan vaqt, inshoaatlar, tarixiy obidalarning qurilgan vaqti, mashhur shaxslarning tug`ilgan yillari, shuningdek, asarlarning yozilgan va ko`chirilgan vaqtlari abjad hisobi bilan berilgan. Abjad hisobining mohiyati shundan iboratki, har bir harf muayyan bir raqamni ifoda etadi.

1	2	3	4	5	6	7	8
ﺍﺑﺟﺪ	ﻫﻭﺯ	ﺤﻁﻰ	ﻜﻟﻤﻦ	ﺴﻌﻔﺺ	ﻘﺮﺸﺖ	ﺜﺧﺬ	ﻆﻀﻎ
abjad	havvaz	hutti	kalaman	safas	qaramat	saxxoz	zazog`

Abjad hisobidagi harflarning son qiymati

	ﺍ	1			ﻚ	20			ﺮ	200
	ﺏ	2			ﻝ	30			ﺶ	300
	ﺝ	3			ﻡ	40			ﺖ	400
	ﺪ	4			ﻦ	50			ﺚ	500
	ﻩ	5			ﺱ	60			ﺥ	600
	ﻭ	6			ﻉ	70			ﺬ	700
	ﺯ	7			ﻑ	80			ﻆ	800
	ﺡ	8			ﺺ	90			ﺾ	900
	ﻁ	9			ﻖ	100			ﻍ	1000
	ﻯ	10

200,4,50,1,30,1000,6,1,7,6,2 q 1307 h.q.

favtining tarixi “favt shud Nuyon” topildi. “Boburnoma”dan 89 bet.

50,1,10,6,50,4,300,400,6,80 q 407 hijriy.

Bu ariqning tarixi “Jo`yi xush” topildi.

300,6,600 10,6,3 q 925 hijriy.

... Kobulning arkida Humoyun mutavallid bo`ldi. Tarixi viloyatini Mavlono Sayidiy shoir “Sulton Humoyunxon” topib edi, Kobul shoirlaridan birov, “Shohi Feruz qadr” topib edi, uch-to`rt kundin so`ng Humoyun ismi bila mavsum bo`ldi.
200,4,100,7,6,200,80,10,5,1,900 q 913 hijriy

... Temurbek Samarqandning hukumatini Jahongir Mirzog`a berib edi, Jahongir Mirzoning favtidin so`ng, ulug` o`g`li Muhammad Sultonni Jahongirga berdi. Shohruh Mirzo jam suv Movarounnahr viloyatini ulug` o`g`li Ulug`bek Mirzodin o`g`li Abdulatif Mirzo oldi. Bu besh kunlik o`tar dunyo uchun andoq donishmand va qari otasini shahid qildi: Ulug`bek Mirzoning favtining tarixi mavre baqo bo`lubtur. Nazm:

Ulug`bek bahri ulumu xirad,
Ki dunyovu dinro azo` bud pusht,
Zi Abbos shahdi shahodat chashid,
Shundash harfi tarix Abbos kushti.
Ma’nosi: Ilm va aql dengizi bo`lgan Ulug`bek Dunyo va dinning tayanchi edi. Abbos qo`lidan shahidlik bolini tatidi “Abbos kushti” qarullarix o`lim tarixi bo`ldi.

400,300,20, 90,70,2,1, q 853 hijriy (1449-1450) “Boburnoma”dan 48-bet. ﮐﺷﺖ ﻋﺒﺎﺺ

Uyga vazifa: Mazkur so`zlardan abjad hisobini chiqazing.


Muhokama uchun savollar:

Quyidagi raqamlar so’zlar bilan

qanday yoziladi ?
۳ ۳۲ ۵۷ ۹ ۹۴ ۴۴ ۶۸
۸۸ ۱۱۱ ۵۵۵ ۷۷۹ ۱٠۸۸
۷٠٠۲ ۴٠٠۴ ۵۵۶۸
۳۲۷۳۷ ۸۹۴۶۸ ۸۸۵۷۹۴
- Oila a’zolaringizning ismlarini abjad hisobini chiqaring.
Mavzuga oid mustaqil ish topshiriqlari


- ﻰﻃﺤ ning vazifasini tushuntiring.
- ﻥﻣﻠﻜ ning vazifasini tushuntiring.
- ﺹﻓﻌﺴ ning vazifasini tushuntiring.
- ﺖﺸﺮﻗ ning vazifasini tushuntiring.
- ﺬﺨﺜ ning vazifasini tushuntiring.
- ﻎﻆﺿ ning vazifasini tushuntiring.
Mavzu bo’yicha asosiy xulosalar:

1. Son tushunchasini harflar bilan ifoda etishga abjad hisobi deyiladi

2. Abjad so’zi mustaqil ma’no anglatmaydi
3. Abjad hisobi 8 ta so’zdan iborat.


MAVZUGA OID ADABIYoTLAR::

4. 
   Abdusamadov M. Fors tili. 45-50 betlar.
   
5. 
   Jumaniyozov R. Eski o’zbek yozuvi. 121-128 betlar.
   
6. 
   Xalilov. Fors tili.5-20 betlar.
   

Mavzu: Arabiy izofa


Darsning maqsadi: Talabalarga arab izofasi, shamsiy va qamariy harflar haqida tushincha berish. Ularning xususiyatlarini o`rgatish.
Darsning borishi:
1. Tashkiliy qism.
2. Uyga vazifani so`rash.
3. Yangi mavzu bayoni.
4. Darsni mustahkamlash.
5. Uyga vazifa berish.
Darsning jihozi: Darslik kitob, harflar jadvali - ko`rgazmali qurol va tarqatma material.
REJA:
1. Arab izofasi haqida.
2. Shamsiy harflar haqida.
3. Qamariy harflar
4. Mashqlar bajarish.


Izofa - ﺍﺿﺎﻔة so`zining lug`aviy ma’nosi qo`shish va bog`lash demakdir. Aniqlanmish va aniqlovchi, qaralmish va qaratqich munosabatlarni ifodalovchi tushuncha izofa deb ataladi.
Arab izofasining ko`rsatkichi ﺍﻞ (al yoki ul) ikkala so`z o`rtasida kelgan holda ularni bir-biriga bog`lashga xizmat qiladi. Arab izofasi eski o`zbek tilida, oz bo`lsa-da uchraydi. U ko`pincha asar va joy nomlarida, kishilarning ismlarida ko`zga tashlanadi. Izofa ko`rsatkichi hisoblanmish
(ul) har doim ham talaffuz qilinavermaydi, lekin yozuvda albatta, qayd etiladi. Uning qaysi paytlarda talaffuz qilinishi yoki qaysi paytlarda qilinmasligini bilish uchun shamsiy va qamariy harflar xususida ham to`xtalib o`tish lozim.
Arab alfavitidagi harflar o`z tabiatiga ko`ra ikki guruhga bo`linadi:
Birinchi guruh harflar harfush-shams (quyosh harflari) deb yuritilib, unga quyidagi 14 harf kiradi:
ﺲ ﺶ ﺺ ﺽ ﻁ ﻅ ﻞ ﻥ ﺮ ﺰ ﺚ ﺖ ﺪ ﺪ

Ikkinchi guruh harflari esa harful qamar (oy harflari) deb ataladi va unga tubandagi 14 harf kiradi:

ﺍ ﺐ ﺡ ﺥ ﺝ ﻖ ﻒ ﻉ ﻍ ﮎ ﻯ ﻩ ﻭ ﻢ
Arab tilida aniqlanmish aniqlovchidan oldin keladi. Ularni o`zaro bog`lovchi ul izofa ko`rsatkichidan keyin kelgan harf shamsiy harflarga tegishli bo`lsa, al (ul) artiklidagi (lom) talaffuz etilmay, undan keyingi tashdid bilan, ikkilantirib o`qiladi.
Misollar:

ﺍﻟﺴﻻﻡ	- assalom
ﻔﺤﺮﺍﻟﺪﻴﻦ	- Faxriddin
ﻨﻭﺮﺍﻟﺪﻴﻦ	- Nuriddin
ﺍﻟﺘﺮﻚ ﻟﻐة	- lug`at-ut-turk

Agar artiklidan keyin kelgan so`z ikkinchi guruh, ya’ni qamariy harflardan biri bilan boshlansa, al (yoki ul) to`liq talaffuz qilinadi. Misollar:

ﺍﻟﺨﻭﺍﺮﺯﻤﻰ	- al-xorazmiy
ﻤﺤﺑﻭﺏﺍﻟﻘﻟﻭﺏ	- mahbub-ul qulub
ﻟﻟﻤﻟﻞ ﺑﻴﻦ	- baynalmilal
ﺤﻴﺮﺖﺍﻻﺑﺮﺍﺮ	- hayrat-ul-abror