Guliston davlat universiteti dehqonova L murodqulov o. Eski o’zbek yozuvi fanidan o’quv uslubiy majmua Guliston-2018 Dehqonova L. Murodqulov O. Eski o’zbek tili va yozuvi Gulistan, 2013

Mavzu: Arab alifbosidagi harflarning yasalishi.


Mavzu: “Alif harfining o`qilishi va yozilishi”


Darsning maqsadi: Talabalarga alif harfi haqida tushincha berish. Alif harfining vazifalari, uning har xil ko`rinishlari va uning arabiy, forsiy, turkiy so`zlar tarkibida kelishi haqida tushincha berish.
REJA:
1. Alif harfining vazifalari haqida.
2. Alif harfining so`z boshida kelishi.
3. Alif harfining so`z orasida va oxirida kelishi.
4. Alif harfining arabiy, forsiy va turkiy so`zlar tarkibida kelishi va o`zaro umumiylik hamda farqli tomonlari.
Alifning vazifalari xilma xil va murakkab.
1. So`z boshida kelganda alif ( ) harfi:
a) turkcha – o`zbekcha so`zlarda a, e o`qiladi:
b) o`zlashma (arab, fors) so`zlarida a, a, i, e, u o`qiladi:
v) so`z boshidagi alifdan so`ng ayn ( ) kelsa, unli cho`ziq “e” o`qiladi. Bu cho`ziqlik yozuvda ayirish belgisi “ ' ” bilan ifoda qilinadi:
2. So`z orasi va oxirida:
a) o`zlashma so`zlarda “a” o`qiladi:
ﺴﺤﺏ sahib, ﻨﺪﺭ nadir, ﺑﺎﺑﻮﺭ babur
ﺑﺭﻨﺎ barna, ﺘﻤﺘﺎ tamata, ﻜﺘﺎﺏ kitab
b) turkcha-o`zbekcha so`zlarda a, e o`qiladi:
3. ﺍ (alif) - yozuvda a – cho`ziq unlisini ifodalaydi: o`zidan oldin kelgan harfga qo`shilib, keyin kelganiga qo`shilmaydi. Yozuvda ikki ko`rinishda yoziladi: alohida ( ﺍ ), hamda bog`langan xolda ( ﺍ ),
ﺍ (alif) so`z boshida madd belgisi bilan kelganda ( ﺍ ) o harfini ifodalaydi, so`z o`rtasida kelganda esa, asosan, madd belgisi tushib qoladi, lekin o deb o`qiladi:
satr chizig`ida yoziladi.
Muhokama uchun savollar:
1. Alif ( ﺍ ) ning o`qilishi va yozilishi haqida so`zlab bering.
2. Alif harfi bilan boshlanadigan bir bo`g`inli so`zlardan misol keltiring.
3. Alif harfining forsiy va arabiy so`zlar boshida kelishi haqida so`zlang
4. Alif harfining turkiy so`zlar boshuda kelishi haqida so`zlang.
5. Alif harfi turkiy, forsiy va arabiy so`zlar tarkibida qanday farqlarga ega?