Guliston davlat universiteti "iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyot nazariyasi" fanidan

Kreditning qaytarib berishlilik tamoyili. Bu tamoyil kreditning mustaqil iqtisodiy kategoriya ekanligi shartidir, qaytib berishlik kreditning umumuy belgisi hisoblanadi, qaytib berishlilik o'z-o'zidan vujudga kelmaydi: u moddiy jarayonlarga, qiymatning aylanishini tugashiga asoslanadi. Ammo doiraviy aylanishning tugashi — bu qaytarib berishi emas, faqat qaytarib berish uchun zamin tayyorlashdir. Kreditni qaytarish aylanishdan chiqqan mablag'lar qarz oluvchiga pul mablag'larining qaytarish imkoniyatini bergan taqdirda qaytariladi, qaytarib bersslililik ikki yoklama jarayonni ifoda etadi, u kreditor uchun ham, qarz oluvchi uchun ham bir xil darajada muhimdir.

Qiymatni qaytaruvchi harakatida huquqiy tomoni ham muhimdir Muayyan bir muddaiga beriladigan qiymatga

18

egalik huquyi kreditordanbqarz oluvchiga o'tmaydi.

Qarzga beriladigan qiymat faqat muoyyan bir

muddatgina o`z egasi qo'lidan uzoqlashadi, lektn egasini o'zgartirmaydi

Bo'sh turgan resurslarni akkumulatsiyi qiluvchi banklar bu resurslardan o`z resurslari sifatida foydalana olmaydi. Bank qarzga beruvchi mablag`ning egasi bo'lib korxona, tashkilot, alohida shaxslar hisoblanadi.

Qaytarib berishlilik muayyan shartnomada o`zining o`rnini topadi. Qaytarib berishlilik obyektiv belgi hisoblanadi. Kreditni qaytarib berishlilik tomon: uni boshqa iqtisodiy kategoriyalardan, shu jumladan, moliyadan farq qilish imkonini beradi.

Kreditdan samarali foydalanish asosidagi qaytarib berishlilik — butun bank faoliyatining markaziy punkti hisoblanadi. Kreditning bu tamoyili amaliyotda kredit va undan foydalanganlik uchun foiz summasini kredit bergan muassasa hisobiga koʻchirish yoʻli bilan toʻlanadi. Shu yoʻl bilan banklar kredit resurslarining qayta tiklanishini ta'minlaydi. Sobiq ittifoq davrida markazlashgan rejali iqtisodiyot sharoitida kreditlashning «qaytarilmagan ssuda» deb ataladigan norasmiy tushunchasi bor edi. Kreditlashning bu shakli xalq xo`jaligining koʻp tarmoqlarida ayniqsa qishloq xoʻjaligi sohasida keng tarqalgan edi. Kredit davlat banki tomonidan qarz oluvchining moliyaviy ahvolini hisobga olmagan holda berilar edi. O`zining iqtisodiy mohiyatiga koʻra

19

qaytarilmaydigan ssudalar budjet subsidiyalarini

qo'shimcha shakli sifatida namoyon boʻladi. Bozor

iqtisodiyoti sharoitida «qaytarilmas kredit» tushunchasi bozor iqtisodiyoti tamoyillariga yot boʻlib, bunday kreditning amaliyotda bo`lishi iqtisodiyot uchun juda xavfli

hisoblanadi.