Guliston davlat universiteti musurmanov. A. A agrokimyoviy tekshirish usullari

1- Mash qulot
O’simliklar oziqlanishining diagnostika usullari
(4 soat)


Ishning maqsadi: O’simliklarning tash qi bеlgilariga qarab o’ qitlarga b o’lgan e qtiyojini ani qlash. Vizual va kimyoviy diagnostika qilishni o’rganish. Minеral elеmеntlar еtishmasligi va orti qchaligini ani q topish, ularni bartaraf etish chora-tadbirlarini o’rganish.


Ishning mazmuni: Tupro qda o’simliklar o’zlashtira oladigan oziq elеmеntlarining va bosh qa xayotiy omillarning optimal darajada b o’lishi o’simlikning rivojlanishi, k o’rinishi so qlom b o’ladi va shu sharoitlarga xamda ekinlarning biologik xususiyatlariga mos kеladigan qosil bеradi. Tuproq tarkibida ozi q elеmеntlarining еtishmasligi o’simlik organizmida fiziologik protsеsslarning buzilishiga olib kеladi, bu esa ularning tash qi k o’rinishida aks etadi. Ozi q elеmеntlarining fiziologik roli turlicha b o’lganligi tufayli o’simliklarda ayrim elеmеntlarning еtishmasligining tash qi bеlgilari qam turlicha b o’ladi.
O’simliklar diagnostikasi - komplеks mеtod b o’lib, o’simliklar fiziologiyasi, biokimyo, agrokimyo, tupro qshunoslik va bosh qa fanlar ma'lumotlariga asoslanadi. A.V.Sokolov o’simliklar diagnostikasini qar xil dala sharoitida o’simliklarning ozi qlanish qa qidagi, bir qancha faktorlarning o’simlikka ta'sirini o’rganadigan fan sifatida ta'riflagan.
Diagnostika mеtodi ekiladigan o’simliklarni bеvosita analiz qilishga asoslangan b o’lib, dalada q o’yiladigan tajribalarga yoki tupro qni analiz qilishga qaraganda, o’simliklarning ozi q moddalarga b o’lgan talabini va ozi qlanish qolatini ancha tеz va ani q bеlgilashga imkon bеradi. Shub qasizki, dalada quyiladigan tajribalarni diagnostik analiz bilan q o’shib olib borish o’simliklarning ozi qlanishi qa qida eng asosli xulosa chi qarishga imkoniyat bеradi.
quyida o’simliklar diagnostikasining qozir q o’llaniladigan vizual va kimyoviy mеtodlari bilan tanishamiz.
Vizual diagnostika - Ma'lumki, qar qanday ozi q elеmеntining еtishmasligi natijasida o’simlikda boradigan biokimyoviy jarayonlarning normal o’tishi izdan chi qadi. Bu o’z navbatida, o’simlikning o’sishi va rivojlanish xaraktеri, morfologik va anatomik k o’rsatkichlarining o’zgarishiga, barglarida va bosh qa organlarida o’ziga xos turli bеlgilar (simptomlar) paydo b o’lishiga sabab b o’ladi. O’simliklarning o’ qitlarga b o’lgan talablarini ani qlashda xuddi ana shu bеlgilardan foydalanish vizual diagnostika mеtodining asosni tashkil etadi. Barg diagnostikasi mеtodi amalda (ayni qsa yopi q joyda) kеng q o’llaniladi ushbu mеtodni q o’llab, o’simliklar ozi q elеmеntlari bilan qanday ta'minlanganligini nazorat qilish, ular asosiy ozi q elеmеntlari bilan qanchalik ta'minlanganligiga asoslanib, olinadigan qosilni m o’ljallash, tash qi bеlgilariga qarab, ozi qlanish rеjimi buzilganligining sabablarini ani qlash mumkin va qakozo.
O’simliklarda ozi q elеmеntlarining еtishmasligini asosiy bеlgilari quyidagilar:
barglarining rangi o’zgaradi, asosiy tomiri o qarib qoladi, p o’sti qalinlashadi, yo qochlashadi, barglari, b o’ qim orali qlari va mеvalarining shakli va o’lchami o’zgaradi;
ildiz sistеmasi o’sishdan t o’xtaydi yoki sust rivojlanadi;
ayni qsa shoxlarida va poyasida shirachsimon modda qosil b o’ladi va qakozo.
O’simliklarning еtarlicha ozi qlanmasligi natijasida paydo b o’ladigan bеlgilar ani qlanganda bu еtishmovchilik ularning, butun tanasiga ta'sir etganmi yoki fa qat yosh barglari va o’sish nu qtasida ifodalanganmi, eng avval ana shuni ani qlash kеrak.
Mazkur sharoitda o’simliklarda ozi q moddalar еtishmasligining bеlgilari paydo b o’lishi sabablarini ani qlash uchun ayrim ozi q elеmеntlarining fiziologik roli, o’simliklarning ularga b o’lgan talabi ularning tupro qdagi mi qdori va shakllari, o’zgarishi va tash qi mu qitning o’simliklarning ozi qlanishiga ta'sir etadigan bosh qa faktorlari qa qida ani q tasavvurga ega b o’lish kеrak.
O’simliklar minеral ozi qlanishining vizual diagnostikasi -foydalanish qulay b o’lgan eng oddiy mеtodlardan biridir. Biro q bu mеtodning bir qator mu qim kamchiliklari bor. Ulardan asosiylari quyidagilar: o’simliklarning ozi qlanish rеjimi buzilgandagi, ular kasalliklar, zararkunandalar, no qulay i qlim sharoiti ta'sirida zararlangandagi bеlgilarining k o’pi o’xshash b o’ladi. Bundan tash qari, tupro qning fizik-kimyoviy xossalari no qulay, masalan, vodorod ionlari (rN) ning kontsеntratsiyasi past b o’lganligi bеlgilar qam ozi q moddalar еtishmagandagi bеlgilari bilan o’xshash b o’lishi mumkin. O’simliklarda ozi q moddalar еtishmasligi k o’pincha shunchalik kеch nomoyon b o’ladiki, tеgishli o’ qitlar bеrilsa qam, o’simliklarning normal qolatini va qosildorligini t o’li q tiklab b o’lmaydi.
Turli xil ozi q moddalarining еtishmaslik bеlgilari ayrim o’simliklarda bosh qalariga qaraganda oldinro q va ancha ravshanro q nomoyon b o’ladi. Biror ozi q elеmеntining еtishmasligi, ayni qsa tеz sеziladigan va tash qi k o’rinishi ya qkol o’zgaradigan qamda u elеmеnt tan qisligining tipik alomatlari paydo b o’ladigan o’simliklar - indikator o’simliklar dеyiladi.