Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

Pedagogik ta’sir ko’rsatish
- pedagogik faoliyatda o’quvchilarning 
ijtimoiyfoydali faoliyatini pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq tarzda tashkil 
91
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic practice / [edited by] Heather Fry,
p. cm. p: 91.

---

Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed. 
p
161
etishga xizmat qiladigan vositalar tizimidan iboratdir. Bu vazifalar tarbiyalanuvchi 
shaxsiga qaratilgan bo’lib, o’quvchilarning xulq-atvorini rag’batlantiradi, qiyin va 
murakkab vazifalarni quvonch, ijodiy zavq-shavq manbaiga, har bir o’quvchining 
shaxsiy muddaosiga aylantiradi.
Talabalar mavzuni mazmuniga tushunishlari uchun ma’ruza toʻgʻri 
shakllantirilgan boʻlishi kerak. Ma’ruza yoki taqdimotlardagi aksariyat matnlar 
mavzuning boshlanishi, oʻrta qismi va oxirgi qismini (masalan, ma’ruzaning 
umumiy jihatini) e’tiborga olishi lozim. Bu jihatlar talaygina ma’ruzachilarni 
asosiy yondashuvni amalga oshiruvchi jihatlar hisoblanadi. Quyidagi keys stadilar 
mutaxassislar tomonidan ma’ruzalarni shakllantirish borasida amalga oshirilgan 
strategiyalarni izohlaydi. Shunday boʻlishiga qaramasdan, ayrim ma’ruzachilar 
ma’qul topgan ma’ruza strukturalarini talabalar gohida anglamay qolishlari ham 
mumkin. Bu holat ma’ruzachi mavzuni yaxshi bilsada, undagi mazmun mohiyatni 
talabalarga yetkazib bera olmay qolishida sodir boʻlishi ehtimoldan holi emas. Shu 
tariqa talaba asosiy masalani yoki jihatni tushunmay qolishi muammosi tugʻiladi. 
Brown (1987) talabalarga ma’ruza mazmunini tushuntirishga oid bir necha 
yoʻllarni ta’kidlab oʻtgan.
92
  
Pedagogik talab
- ta’lim-tarbiya jarayonida ko’p qo’llaniladigan usullardan 
biri bo’lib, u tarbiyachi va tarbiyalanuvchi orasidagi shaxsiy munosabatlarda 
individual yondashuvlar namoyon bo’ladi.
Individual yondashuvning mohiyati shundaki, u ta’lim tizimida o‘quvchidan 
o‘quv fani tomonga harakatlanishni taqozo etadi, o‘quvchilarning mavjud 
imkoniyatlarini inobatga olib, ularni rivojlantirish, takomillashtirish va boyitishga 
qaratilgan bo‘ladi.
Individual yondashuvning zamonaviy yangi talqini quyidagilardan iborat:
✓ 
o‘rtacha o‘quvchiga yo‘naltirishdan voz kechish;
✓ 
shaxsning yaxshi xislatlarini izlash;
✓ 
shaxs rivojlanishining individual dasturlarini tuzish.
SHaxsiy yondashishda birinchi navbatda quyidagilar zarur bo‘ladi:
➢ 
har bir o‘quvchi qiyofasida noyob shaxsni ko‘rish, uni hurmat qilish, 
tushunish, qabul qilish, unga ishonish. Pedagogda barcha o‘quvchilar iste’dodli 
degan ishonch bo‘lishi kerak;
➢ 
shaxsga
yutuqni
ma’qullovchi,
qo‘llab-quvvatlovchi, 
xayrixoh
vaziyatlar yaratish, ya’ni o‘qish qoniqish va xursandchilikni olib kelishi kerak;
➢ 
bevosita majburlashga yo‘l qo‘ymaslik, qoloqlikka va boshqa
kamchiliklarga urg‘u bermaslik, uning nafsoniyatiga tegmaslik;
92
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather Fry,
p. cm.
p: 61.

---

Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed. 
p
162
➢ 
pedagogik jarayonda, o‘quvchilarga o‘z
qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarishga 
imkoniyat yaratish va ko‘maklashish.
SHaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish texnologiyalari ilmiy-texnikaviy taraqqiyot 
jadallashtirilgan davrda rivojlangan davlatlarda shakllantirilganligini inobatga olgan 
holda ular chuqur ildizlarga ega ekanligini ta’kidlash to‘g‘ri bo‘lar edi. SHaxsga 
yo‘naltirilgan texnologiyalar insonning aqliy qobiliyatlarini ochishiga xizmat qiladi
Agar inson muntazam tayyor bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishga 
o‘rgatilgan bo‘lsa, uning tabiiy ijodiy qobiliyatini so‘ndirish ham mumkin; u 
mustaqil fikrlashni «esdan chiqaradi» fikrlash jarayoni muammoli masalalarni 
echishda a’lo darajada namoyon bo‘ladi va rivojlanadi.
Pedagogik bilimlar o‘qituvchi kasbiy mahoratining muhim tarkibiy qismi 
hisoblanadi. SHunga qaramay, ko‘pgina tadqiqotchilar o‘qituvchining kasbiy 
tayyorgarlik darajasi, ayniqsa, uning pedagogik bilimlari hozirga davr talablariga

---

163
mos kelmasligini ta’kidlaydilar.
Pedagogik amaliyotdagi ko‘pgina kamchiliklar o‘qituvchining 
nazariya bilan qiziqmasligi natijasida ro‘y beradi. O‘qituvchilar bilan 
o‘tkazilgan suhbatlar ularning o‘z faoliyatlarini psixologik va pedagogik 
jihatdan asoslab bera olmasliklarini ko‘rsatadi.
Talabalarda oʻqishga boʻlgan qiziqishni uygʻotish va shakllantirish 
ta’lim olishga boʻlgan motivatsiyani kuchaytirishi ehtimoldan holi emas. 
Ma’ruzalarning boshlangʻich qismi eng muhim masala hisoblanib, talabalarni 
ishontiruvchi va ushbu ma’ruzani eshitishlari kerakligini ifodalaydi.
93
  
Pedagogik bilimlar pedagogik madaniyat va pedagogik mahoratning 
muhim tarkibiy qismiga aylanmog‘i lozim, chunki, ularsiz pedagogik 
ko‘nikmalar shakllanmaydi. Ma’lumki, bilim va ko‘nikmalar o‘rtasidagi 
dialektik bog‘lanish mavjud. Ko‘nikmalar zamirida bilimlar yotadi, lekin
ko‘nikmalar taqlid qilish, o‘rganish mexanizmi asosida, lozim darajada 
tushunib etmasdan shakllanishi ham mumkin. Boshqa tomondan, ko‘nikmalar 
bilim manbai hisoblanadi.
SHaxsining pedagogik qobiliyati va kasbiy jihatdan shakllanishi 
muammolari bo‘yicha o‘tkazilgan pedagogik-psixologik tadqiqotlarda 
“professionalizm”
tushunchasi 
“shaxsning kasb mahorati”
sifatida 
o‘rganiladi. Uning tarkibiga pedagogik faoliyatni amalga oshirish jarayonida 
shakllangan muhim kasbiy sifatlar hamda shaxsiy kasbiy salohiyatni tashkil 
etgan 
pedagogik 
qobiliyat 
va 
mahorat, 
intellektual, 
motivatsion, 
kommunikativlik, kreativlik-ijodiy, perseptiv hamda shaxs dinamizmi ya’ni 
emotsional-irodaviy irodaviy ta’sir o‘tkazish va mantiqiy ishontira olish) 
qobiliyatlar kompleksi kiradi.
O‘qituvchining professionallik darajasi bir necha omillar bilan bevosita
bog‘liq.