Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

 
Tayanch so’z va iboralar: 
motiv, motivatsiya, emotsional, affiliatsiya,
adaptatsiya, ehtiyoj, referent guruh, fenomen, qobilyat, assimilyasiya
,
akkamodatsiya, profadaptatsiya, kasbiy qobiliyat.  
 
Motiv va motivatsiya muammosi jahon psixologiyasida turli tuman nuqtai 
nazardan yondashish orqali tadqiq qilib kelinmoqda. Uzoq va yaqin chet ellarda o’ziga 
xos psixologik maktablar vujudga kelgan bo’lib, ularning negizida ilmiy pozitsiyalar va 
kontseptsiyalar mohiyati jihatdan farqlanuvchi g’oyalar va yo’nalishlar mujassamlashdi. 
Hozir ularning ayrimlariga qisqacha to’xtalib o’tamiz. 
Rus va sobiq sovet psixologiyasi namoyandalari K.D.Ushinskiy, I.M.Sechenov, 
I.P.Pavlov, 
V.M.Bexterev, 
A.F.Lazurskiy, 
V.N.Myasishev, 
A.A.Uxtomskiy, 
D.N.Uznadze, 
S.L.Rubinshteyn, 
A.N.Leontev, 
P.M.Yakobson, 
V.S.Merlin, 
L.I.Bojovich, V.I.Selivanov, V.G.Aseyev va boshqalar mazkur muammo yuzasidan 
tadqiqot ishlarini olib borganlar. Ushbu mualliflarning qarashlari oldingi bobda 
berilganligi uchun ularga qaytatdan to’xtalishga hojat yo’qdir. 
Rus va sobiq sovet psixologiyasi vakillaridan tashqari Yevropa va Amerika 
mamlakatlarida motivatsiyaga oid 30 (o’ttiz)dan ortiq ilmiy kontseptsiyalar mavjuddir. 
Ana shu psixologik maktablarning ayrim namoyandalarining tadqiqotlari yuzasidan 
mulohaza yuritishga harakat qilamiz: interospektiv psixologiya, bixeviorizm, 
geshtaltpsixologiya, psixoanaliz, strukturaviy psixologiya, assotsianistik psixologiya, 
empirik psixologiya, analitik psixologiya, gumanistik psixologiya, antropologik 
psixologiya va hokazolar. 
Bixeviarizmning asoschisi Dj.Uotson (1878-1938) psixologiya faninig bosh 
vazifasi xulqni tadqiq etishdan iborat deb tushunadi. U psixik hodisalardan mutlaqo voz 
kechib, xulqni ikki shaklga, ya’ni ichki va tashqiga ajratadi, ular o’zaro javoblar stimuli 
bilan uzviy bog’liq ekanligini ta’kidlab o’tadi. Bixeviorizm uchun «xulq» asosiy 
tushunchaga aylanib, uning psixikasi bilan aloqasi chetlab o’tilgandir. Shunga 

---

55
qaramasdan, ba’zi bixevioristlar, jumladan e.Torndayk,Ye.Tolmen, K.Xall, D.Xebb 
kabilar xulq motivatsiyasiga muayyan darajada e’tibor qilganlar. Ular o’zlarining 
izlanishlarida xulq motivatsiyasining «quyi darajalari» ni o’rganib, kalamushlarda 
tajriba ishlarini olib borib, jonivorda ochlik, tashnalik va ularning turlicha darajalarini 
reaktsiya tezligiga nisbatan namoyon bo’lish xususiyati, har xil sharoitda 
motivatsiyaning kuchi to’g’risida muayyan qonuniyatlar ochishga intilganlar. Hozirgi 
zamon bixevioristlari stimulni tashqi qo’zg’atuvchi sifatida talqin qiladilar va 
organizmning ichki energiyasini faollashtiruvchi deb hisoblaydilar. Neobixevioristik