Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

«lider» va «rahbar» tushunchalari 
108
Kelvin Seifert and Rosemary Sutton, Educational Psychology © 2009, Second Edition. 47-b.
 
  
 
3
. 
Boshqaruv psixologiyasida 
rahbarlik va liderlik jihatlari.

---

194
o`rtasidagi farqlar haqida gapirish mumkin. B.D. Parigin bu ikki tushunchani farqlab 
shunday yozadi:
lider - guruhdagi shaxslararo munosabatlarni boshqarsa, rahbar - shu
guruhdagi rasmiy munosabatlarni boshqaradi; 
liderlik kichik guruhlardagina xos 
bo`lgan hodisa bo`lsa, rahbarlikning haq- 
huquqlari katta guruhlar doirasida ham sodir bo`lishi, amalga oshirilishi mumkni; 
agar liderlik stixiyali, betartib jarayon bo`lsa, rahbarlik maqsadga
qaratilgan, jamiyatda ishlab chiqarilgan normalar, tartiblar asosida saylov 
oqibatida sodir bo`ladigan hodisadir; 
liderlik rahbarlikka nisbatan 
vaqtinchalik
hodisa
bo`lib,
guruh
a’zolarining kutishlari, ularning kayfiyatlari, faoliyat yo`nalishiga qarab uzoqroq 
muddatda yoki qisqa muddatda ro`y beradi; 
rahbarning liderdan farqi yana 
shundaki, u liderda yo`q bo`lgan jazolash va
rag`batlantirish tizimiga ega bo`lib, shu asosda o`z xodimlariga ta’sirini o`tkazishi 
mumkin. Bu psixologik ta’sir shundayki, biron-bir manfaatni ko`zlab qilingan ishda 
erishilgan yutuqlar uchun boshliq xodimlarini ko`tarinki ruh bilan rag`batlantirib 
mukofatlab tursa, o`sha yerda xodimlar o`zlari bilmagan holda boshliqqa nisbatan 
ijobiy munosabatda bo`lishada; 
lider guruhda u yoki bu qarorlar, 
ko`rsatmalar, tashabbuslarni o`z
ixtiyoricha, bevosita chiqarish mumkin. Rahbarda esa bu yo`nalishda ko`plab 
rasmiy ko`rsatmalar, rejalar, normalar, buyruqlar mavjudki, rahbar - bular 
doirasidan chiqib ketishi qiyin. Ko`p hollarda rahbar lider uslubini qo`llasa, bu 
jamiyat tamonidan «o`zboshimchalik», «qonunga bo`ysunmaslik» deb qoralanadi; 
liderning faoliyati faqat kichik guruhlar doirasida amalga oshiriladi, rahbar shu 
guruhdagi, kengroq ijtimoiy doiradagi, jamiyatdagi vakil bo`lgani uchun vakolatlari 
ham keng, faoliyat imkoniyatlari ham ortiqdir.
168-rasm  
O`z ishini tashkil qila bilish deganda, uning o`z ishini to`g`ri rejalashtirib, uni 
nazorat qila olish nazarda tutiladi. Jamoa faoliyatini va o`z faoliyatini rejalashtirish 
qobiliyati rahbar uchun muhim bo`lgan talablardan biridir. Boshqarish bevosita 
jamoaga qaratilgan bo`lib, uning psixologik natijasi o`zlikka nisbatan hurmat, 
o`zlikni anglash, qadrlash kabilarni vujudga keltiradi.